يزد در قديم نام هاي ديگري نيز داشته است. در زمان باستان تا انتهاي سلسله هخامنشيان با نام ايساتيس يا به زبان يوناني استيخاي شناخته مي شده كه به علت قرارگيري در تقاطع چهارراه باستاني ايران يعني شاهراه هاي پارس - خراسان و ري - كرمان حايز اهميت بوده است. پس از حمله اسكندر و رسيدن او به يزد و احتمالاً ساخت زندان يا اردوگاهي نظامي و ساكن كردن عده اي يوناني در يزد، نام آن به كثه تغيير پيدا مي كند. در تاريخ يزد، حمله اسكندر نقطه مهمي به حساب مي آيد به نحوي كه عده اي همنوا با تاريخ نويسان افسانه پرداز يوناني آغار بناي يزد را به دست اسكندر مي دانند. اينگونه است كه نام شهر كثه مي ماند تا زمان سلسله ساسانيان و مخصوصاً يزدگرد ها كه رابطه عميق و اساطيري اي بين شهر و خطه يزد با پادشاهان ساساني ايجاد مي شود و در اين دوران به نيت يزدان شهر تكميل و با نام يزد شناخته مي شود تا به امروز. ريشه واژه يزد را از يزدان به مفهوم پاك و مقدس و به معني ذات خداوند و يا از يشت و يزش يه معني ستايش و نيايش دانسته اند.

يزدي ها از زمان هاي دور نقش زيادي در سياست ايران و حتي جهان بازي مي كرده اند. در زير نمونه هايي در اين باره گفته شده است. نصر الله گلور يزدي از زرتشتيان مسلمان شده بود كه براي انتقامجويي از كشتار گروهي زرتشتيان به هرات گريخته و با سرداري در لشكر افاغنه صفويه را بر مي اندازد. محمد تقي خان يزدي نيز در بر روي لطفعلي خان زند نگشود و آقا محمد خان را كمك كرد و به اين ترتيب باعث براندازي زنديه و تاسيس قاجاريه شد. ميرزا رضاي كرماني كه ناصر الدين شاه قاجار را به قتل رساند نيز اصالتاً يزدي بود. سيد ضياء الدين طباطبايي نيز از ديگر يزدياني بود كه با ايجاد كودتا به حكومت قاجار پايان داد تا پهلوي به روي كار آيد. در دوران معاصر نيز دكتر سيد محمد خاتمي دو دوره رييس جمهور محبوب ايران بود و هم اكنون نيز نقش مهمي در سياست و فرهنگ ايران و جهان بازي مي كند. موشه كاتساو، رييس جمهور پيشين اسراييل نيز ديگر رييس دولت يزدي در جهان مي باشد.

جوي هرهر پايابي بوده كه شايد بيش از 60 پله مي خورده تا به آب مي رسيده اند. زمين فوقاني اين جوي مشرف بوده است بر گورستان بزرگ و قديمي يزد. اينچنين جويي با آن صدا و غرش آب و آن همه پله، آن هم در كنار يك چنين گورستاني، شب ها نقطه اي بوده است مخوف و ترسناك و محل تردد و اجتماع اشباح و اجنه. آقاي محمد رضا انتظاري مي گويد كه مرحوم حاج آقا وزيري -موسس كتابخانه وزيري- تعريف كرده كه يك شب، رنگرزي به جوي هرهر رفته بوده تا ريسمان هايش را كه رنگ كرده بوده است را در آنجا بشويد. وقتي از پله ها پايين مي رود، روشنايي و چراغ هايي به نظرش مي رسد و رفت و آمد و بزن و بكوب و شادي و شولولولو. رنگرز مانده بوده است كه چه كند؟ يكي مي گويد: رنگرز! تو ريسمانهايت را اينجا بگذار و برو؛ ما برايت خواهيم شست. رنگرز از خدا خواسته ريسمان ها را همانجا رها مي كند و پا به فرار مي گذارد. صبح روز بعد كه به سراغ جوي مي رود مي بيند كه تمام ريسمانش شسته و تميز در ميدان وسيعي كه بالاي جوي بوده، روي چوب ها پهن است.

• تلفن: +98-351-6268340
• آدرس: يزد، ميدان اميرچخماق، ابتداي خيابان قيام

موزه آب يزد در سال 1379 گشايش يافت. اين موزه محل مناسبي براي شناخت آثار و ابنيه تاريخي در زمينه هاي مختلف مربوط به آب است. در اين موزه لوازم مختلف حفر قنوات، ابزار و ادوات اندازه گيري حجم آب، وسايل تامين روشنايي در قنات، اسناد و مدارك خريد و فروش آب، وقف نامه هاي قديمي، كتابچه ميراب ها، اسناد توزيع آب، ظروف نگهداري و حمل آب و بسياري لوازم و اشياء ارزشمند ديگر در معرض ديد همگان قرار گرفته است. اين موزه در يكي از ارزشمند ترين آثار معماري سنتي يزد به نام خانه كلاهدوز ها واقع شده است.

/a.rā.bU.nā/

دايره زنگي. در گذشته از پوست آهو براي ساختن اربونه استفاده مي شد اما امروزه پوست بز و گوسفند به كار مي برند. ريتم هاي معروفي كه با اربونه اجرا مي شود عبارتند از: تلنگيوك، عاروس كشوني، دم دم، مجسمه، حلاجي، زودباش درا وا كن، بلبل باغشاه و غيره.

• موقعيت: ضلع جنوبي خيابان فهادان و غربي امام خميني
• محلات مجاور: بازار نو، وقت الساعت، شاه ابوالقاسم، كوشك نو

محله فهادان قديمي ترين محله يزد مي باشد. فهد به معني سرشناس است و چون آنجا محل سكونت بزرگان بوده نامش را از آن گرفته اند. يزديان آن محله را جنگل يا يوزداران نيز مي خوانند چون آنجا جنگل بوده و سلطان قطب الدين ابن عز الدين لنگر كه از اتابكان يزد در قرن هشتم بوده يوزپلنگ داشته است. تبديل آن به محله به عهد كاكويه و اوايل قرن پنجم هجري بر مي گردد. برخي از ابنيه شاخص تاريخي آنجا عبارتند از: زندان اسكندر، بقعه دوازده امام، خانه نواب وكيل، خانه تهراني، خانه لاري ها، مسجد فهادان، مسجد ملا زينل.

• نام علمي: Acinonyx jubatus venaticus

يوز داراي بدني كشيده، شكمي بالا، پوزه اي كوچك، دست و پاهايي بلند با پنجه هايي كند است. پوشش بدنش، نخودي رنگ با خالهاي سياه و گرد و كوچك است و داراي موهاي زبر و كوتاهي است. يوز به شيوه برخورد يك پا بر روي زمين در هر لحظه، مي‌تواند به سرعت 100 كيلومتر در ساعت برسد. تعداد بسيار اندكي از آنها در جهان و همه نيز در ايران وجود دارند كه استان يزد از مناطق عمده زيستگاه هاي آنهاست و به شدت تحت حفاظت قرار دارند. غذاي آنها جبير، آهو، قوچ، ميش، كل و بز و خرگوش وحشي است.

• اهميت: تاريخي، مذهبي
• آدرس: يزد، ميدان امير چخماق
• بازديد: رايگان، رفتن به غرفه هاي بالا و مناره ها با بليط فروشي

اين تكيه با شكوه عنصري از مجموعه مسجد اميرچخماق مي باشد كه در سال 816 ه.ش. به همت بلند امير جلال الدين چقماق شامي و همسرش ستي فاطمه خاتون در خارج از حصار شهر و در محلي موسوم به دهوك بنا شد. اين امير از سرداران تيموري و مقرب درگاه شاهرخ بود كه در عهد او به حكومت يزد منسوب بود. در قديم اين ميدان و تكيه گاه محل جماعت مردم و انجام عزاداري ها بوده است. زير اين تكيه يك دهنه بازار معروف به بازار حاجي قنبر وجود دارد. نخل قديمي اي هم همواره در كنار تكيه هست.

فلسفه نخل برداري يزديان به اين صورت است كه آنچه در روز عاشورا براي حضرت امام حسين (ع) انجام نگرديده، اين مردم معتقد وعلاقه مند به امام حسين (ع) براي او و خانواده اش انجام مي دهند؛ از اين رو نخل را ابداع كردند؛ به اين صورت كه يعني محفه يا تابوتي است كه جسد مطهر امام (ع) را با آن بر مي دارند. اول محرم سراسر پنجره هاي نخل را با سپر هاي كوچك كه دوخته و حاضر كرده بودند و تعدادشان زياد بود مي بستند و بعد روي آن خنجر مي بستند و روي اين سپر ها و خنجر هاي آن آينه بندان مي كردند؛ وسط نخل هم پارچه بزرگي گلدوزي شده بود كه تمام سطح بيروني را مي گرفت و جلو و عقب آن منظره ورودي حرم امام حسين (ع) را نشان مي داد. وسط نخل چندين نفر كه اغلب جوانان يزدي بودند، هنگام بلند كردن نخل، سنج مي زدند.

• مواد اوليه: آرد، هل، دارچين، روغن و شكر

شيريني پزي سنتي در يزد سابقه اي طولاني دارد. گفته مي شود بهترين شيريني هاي دنيا در يزد پخته مي شود. شهرت شيريني هاي سنتي حاج خليفه علي رهبر يزد در جهان پيچيده است.

فرخي شاعر، روزنامه نگار، نماينده مجلس و آزادي خواه بزرگ ايران در 1268 ه.ش در يزد به دنيا آمد. وي از 1300 ه.ش در تهران روزنامه طوفان را منتشر كرد كه بيش از 15 بار توقيف شد. او در 1307 ه.ش در هفتمين دوره مجلس شوراي ملي نماينده يزد بود. سرانجام پس از مبارزات، افشاگري ها و پس از تحصن ها و گريختن ها با بهانه اي ساختگي دستگير و در 24 مهر 1318 به طور مشكوكي در زندان جان داد. ايران پس از او چنين اديب هنرمند و پهلوان دليري در ميدان فداكاري، آزادي خواهي، ميهن دوستي و استبداد ستيزي را نديده است.

/egā yAr a¹lā hamā kArA sa¹lā/

اگر يار اهل باشد، كار ها سهل شود.

در بيان اين معني كه در صورت وجود مرافقت و دوستي اشخاص با يكديگر، مشكلات ديگر بي ارزش وقابل چشم پوشي است.

• زمان: سال 1326 ه.ش.
• مكان: مسجد امير چخماق

اين عكس مربوط به مجلس خطابه آيت الله شيخ محمد خالصي زاده در مسجد اميرچخماق يزد در سال 1326 مي باشد. ايشان در سال 1267 در شهر كاظمين به دنيا آمد. پدرش، حضرت آيت الله شيخ محمد مهدي خالصي بود. به خاطر مبارزاتش با استعمار انگليس در عراق، در 6 شهريور 1301 به ايران تبعيد شد كه در اين 27 سال اقامت در ايران، در 9 شهر از جمله يزد ساكن بود. در ايران نيز دست از مبارزات خويش و فعاليت هاي فرواوانش بر نداشت. احياي حوزه علميه و موقوفات مساجد از جمله كار هاي ايشان در يزد مي باشد.

• نام علمي: Punica granatum

انار درختچه اي پر شاخ و برگ با پاجوش هاي زياد، بدون كرك، با شاخه هاي نامنظم و كم و بيش خاردار و نيمه برگريز مي باشد كه در اقاليم نيمه گرمسير و مديترانه اي به ارتفاع 2 تا 5 متر مي رسد. طبق نظريه اي خاستگاه آن ايران مي باشد. استان يزد داراي جايگاه بالايي از نظر سطح زير كشت و ميزان توليد در ايران مي باشد. برخي از ارقام مهم انار يزد بدين شرح اند: شهوار دانه سفيد، شهوار يزدي، تب ولرز، پوست سياه، ميخوش يزدي يا ملس، طوق گردن، زاغ يزدي، آمانه خاتوني و گبري دانه سياه.

• درجه و گروه: سنتي معادل سه ستاره
• تلفن: +98-351-6225048
• فاكس: +98-351-6263830
• آدرس: يزد، يزد، خ بسيج، كوچه مسجد الرحمن، جنب آب انبار گلشن

هتل لاله يزد يا خانه تاريخي گلشن، يادگار دوره قاجاريه مي باشد. اين بنا تا قبل از انقلاب، منزل مسكوني بوده و مرحومه خانم بي بي فاطمه گلشن خودشان در اين منزل سكونت داشته اند. اين خانه يكي از زيبا و كامل ترين خانه هاي قديمي يزد مي باشد. در سال 1374 در حين بازسازي كارگري به دفينه اي برخورد مي كند. امروزه محل كشف اين گنج بازسازي شده است. عمليات ساخت و بازسازي هتل و تجهيزات آن سه سال به طول انجاميده است و هم اكنون اين بنا تبديل به هتلي زيبا و سنتي شده است.

• نوع بافت: دستباف
• جنس: پشم
• اندازه: 2.0 × 1.5 متر
• توليد كننده: فرش نصيرياني

قدمت قاليبافي در يزد مشخص نيست. وجود قالي هاي سردار جنگي و بعضي بافندگان گمنام و آثار نادر و بديعشان گوياي يك سابقه تاريخي طولاني است. سيسيل ادواردز در كتاب قالي ايران از قول گوويا كه در سال 982 ه.ش. به يزد آمده مي نويسد: "بهترين فرش دنيا در يزد بافته مي شود." سابقه طولاني بافندگي زيلو در ميبد و پارچه هاي نخي و ابريشمي در يزد مويد اين قدمت است. شگرد بافت و نوع پشم قالي يزد منحصر به فرد است. اينك، دوباره فرش يزد در هر دو بخش دستباف و ماشيني رونقي در اين صنعت ايجاد كرده است.

• گرد آورنده: اكبر قلمسياه
• ناشر: يزد و گيتا، 1373 و 1379
• فيپا: يزد، سير و سياحت، سفرنامه ها، تاريخ
• شابك: 96490342-4-X
• كميت: فعلاً 2 جلد، 580 صفحه، 1200 و 1100 تومان

يكي از منابع درخور توجه در زمينه تاريخ يزد و اوضاع اجتماعي و فرهنگي آن در ايام مختلف، سفرنامه هاي سياحان است. در اين كتاب حدود 55 نوشته سياحان درباره يزد گردآوري و به ترتيب سال نگارش منتشر شده است. مشخصات كتاب هاي سفرنامه نيز در بخش كتابنامه آورده شده است. خواننده با خواندن آن پانورامايي تاريخي از يزد در ذهنش مجسم مي كند. عنوان بعضي از نوشته هاي آن بدين شرح است: سفرنامه ماركو پولو، سفرنامه پولاك، سفرنامه كنلل مك گركر، خاطرات حاج سياح، سفرنامه ادوارد براون، سفرنامه جكسن، گشتي در خاك يزد، بالاخره به يزد بر مي گردم.

• عكاس: نصر الله كسراييان
• نويسنده: زيبا عرشي
• كتاب: سرزمين ما ايران

اين زيارتگاه، يكي از زيارتگاه هاي زرتشتيان يزد است. زرتشتيان بر اين باورند كه فرزندان يزدگرد پس از شكست پدر، هر يك به خلوتگاهي در نقاط دور افتاده پناه بردند تا از دست دشمنان ايمن باشند و هر يك در گوشه اي به درگاه پروردگار نيايش كردند تا مورد رحمت قرار گيرند؛ و خداوند بر ايشان بخشود؛ و هر يك به نحوي از نظر غايب گرديدند. يكي از ايشان پارس بانو بود كه در زرجوع نزديك عقدا در ميان كوهي غايب گرديد.

• تقسيمات: شهرستان ابركوه، استان يزد
• اقليم: گرم و خشك، بارش كمتر از 100 م.م.
• مختصات: 53 درجه و 16 دقيقه شرقي و 31 درجه و 7 دقيقه شمالي، ارتفاع 1510 متر
• جمعيت: 19164 نفر، 4270 خانوار، 2.2% رشد

ابركوه مركز شهرستان ابركوه مي باشد كه در فاصله 147 كيلومتري جنوب غربي يزد در مسير جاده يزد - شيراز قرار دارد. از كوه هاي مهم آن كوه سفيد يا گنبد عالي، قنبره يا سياه و پنج انگشت مي باشد. آنجا را ابرقو نيز خوانند و گويند چون كنار كوه بوده آن را بر كوه مي خواندند كه سرانجام ابركوه شده است. برخي از آثار و ابنيه تاريخي آن عبارتند از: گنبد عالي يا علي، مسجد جامع، پير حمزه سبزپوش يا پيرمراد، سرو ابركوه، مقبره حسن بن كيخسرو يا مزار طاووس، منار سردر نظام الملكي، گنبد سيدون و يخچال آقازاده.

• سايت: meibodrc.ir

هدف از ايجاد پايگاه پژوهشي ميبد در سال 1378، حفاظت از ميراث غني اين شهر شش هزار ساله در ابعاد وسيع كالبدي و روحي يا ميراث مادي و معنوي آن است. آنجا، مكاني است پژوهشي با هدف شناخت هرچه بيشتر ميبد و ثبت و ضبط اين شناخت. اين پژوهش ها از كلي ترين مسايل مربوط به شهر همچون مردم شناسي و بوم شناسي ميبد تا جزيي ترين مسايل همچون سفال و تزيينات خاص ميبد را در بر مي گيرد. وبسايت اين پايگاه نيز داراي بخش هايي چون شهر تاريخي، پايگاه پژوهشي، مركز اسناد، انتشارات، نمايشگاه عكس و اخبار مي باشد.