به جهت محاصره يزد توسط بيابان هاي خشك و صعب العبور بودن آنها و همچنين دوري از مرزهاي هر طرف ايران و همچنين به جهت داشتن شرايط نامساعد زندگي و اخلاق خاص مردمان آن ديار، اين خطه از تهاجم فرهنگ ها و نظام ها و حتي نيرو هاي طبيعي نسبتاً در امان بوده است و بافت شهري و معماري آن پس از هزاره ها زندگي مستمر به اين روزگار رسيده است. دو لقب بين المللي «دومين شهر تاريخي جهان» و «صاحب كهن و باستاني ترين بافت شهري جهان يا شهر نمونه خشت خام جهان» را به خاطر همين دلايل و صبر و شكيبايي و سازگاري و سختكوشي مردمانش، يونسكو و نهاد هاي بين المللي به اين شهر داده اند. جداي از اين القاب علمي و رسمي، لقب هاي ديگري نيز وجود دارند كه معمولاً اديباني كه از يزد بازديد كرده اند بر آن نهاده اند. از اين دسته القاب مي توان به اين موارد اشاره كرد: شهر بادگير ها، شهر دوچرخه ها، شهر شيريني، شهر آتش و آفتاب.

يزدي ها از زمان هاي دور نقش زيادي در سياست ايران و حتي جهان بازي مي كرده اند. در زير نمونه هايي در اين باره گفته شده است. نصر الله گلور يزدي از زرتشتيان مسلمان شده بود كه براي انتقامجويي از كشتار گروهي زرتشتيان به هرات گريخته و با سرداري در لشكر افاغنه صفويه را بر مي اندازد. محمد تقي خان يزدي نيز در بر روي لطفعلي خان زند نگشود و آقا محمد خان را كمك كرد و به اين ترتيب باعث براندازي زنديه و تاسيس قاجاريه شد. ميرزا رضاي كرماني كه ناصر الدين شاه قاجار را به قتل رساند نيز اصالتاً يزدي بود. سيد ضياء الدين طباطبايي نيز از ديگر يزدياني بود كه با ايجاد كودتا به حكومت قاجار پايان داد تا پهلوي به روي كار آيد. در دوران معاصر نيز دكتر سيد محمد خاتمي دو دوره رييس جمهور محبوب ايران بود و هم اكنون نيز نقش مهمي در سياست و فرهنگ ايران و جهان بازي مي كند. موشه كاتساو، رييس جمهور پيشين اسراييل نيز ديگر رييس دولت يزدي در جهان مي باشد.

جوي هرهر پايابي بوده كه شايد بيش از 60 پله مي خورده تا به آب مي رسيده اند. زمين فوقاني اين جوي مشرف بوده است بر گورستان بزرگ و قديمي يزد. اينچنين جويي با آن صدا و غرش آب و آن همه پله، آن هم در كنار يك چنين گورستاني، شب ها نقطه اي بوده است مخوف و ترسناك و محل تردد و اجتماع اشباح و اجنه. آقاي محمد رضا انتظاري مي گويد كه مرحوم حاج آقا وزيري -موسس كتابخانه وزيري- تعريف كرده كه يك شب، رنگرزي به جوي هرهر رفته بوده تا ريسمان هايش را كه رنگ كرده بوده است را در آنجا بشويد. وقتي از پله ها پايين مي رود، روشنايي و چراغ هايي به نظرش مي رسد و رفت و آمد و بزن و بكوب و شادي و شولولولو. رنگرز مانده بوده است كه چه كند؟ يكي مي گويد: رنگرز! تو ريسمانهايت را اينجا بگذار و برو؛ ما برايت خواهيم شست. رنگرز از خدا خواسته ريسمان ها را همانجا رها مي كند و پا به فرار مي گذارد. صبح روز بعد كه به سراغ جوي مي رود مي بيند كه تمام ريسمانش شسته و تميز در ميدان وسيعي كه بالاي جوي بوده، روي چوب ها پهن است.

• تلفن: +98-351-6268340
• آدرس: يزد، ميدان اميرچخماق، ابتداي خيابان قيام

موزه آب يزد در سال 1379 گشايش يافت. اين موزه محل مناسبي براي شناخت آثار و ابنيه تاريخي در زمينه هاي مختلف مربوط به آب است. در اين موزه لوازم مختلف حفر قنوات، ابزار و ادوات اندازه گيري حجم آب، وسايل تامين روشنايي در قنات، اسناد و مدارك خريد و فروش آب، وقف نامه هاي قديمي، كتابچه ميراب ها، اسناد توزيع آب، ظروف نگهداري و حمل آب و بسياري لوازم و اشياء ارزشمند ديگر در معرض ديد همگان قرار گرفته است. اين موزه در يكي از ارزشمند ترين آثار معماري سنتي يزد به نام خانه كلاهدوز ها واقع شده است.

/ĉas.bU/

چسبنده، نوچ، چسبناك.

• موقعيت: ضلع شمالي خيابان انقلاب
• محلات مجاور: شيخداد، شاه طهماسب، باغ گندم، باغ صندل

خواجه حاجي ابوالمعالي در سال 763 ه.ش. در اين مكان كه خارج از حصار شهر بود، مدرسه، حمام و جماعت خانه اي احداث كرد و باعث ايجاد اين محله شد و به خاطر اقدامات خيريه اش به نام خودش معروف شد. يزدي ها اين محله را بوالميري يا بولميري نيز خوانند. خواجه كمال الدين ابوالمعالي از خواجگان محتشم يزد بود و پدرش سمت وزارت سلطان محمد مظفر را به عهده داشت كه موقوفات بسياري در يزد به يادگار گذاشت. برخي از ابنيه تاريخي شاخص آنجا عبارتند از: مدرسه بدر، آب انبار بوالميري و مسجد بزرگ، گذر و بازارچه ابوالمعالي.

• نام علمي: Acinonyx jubatus venaticus

يوز داراي بدني كشيده، شكمي بالا، پوزه اي كوچك، دست و پاهايي بلند با پنجه هايي كند است. پوشش بدنش، نخودي رنگ با خالهاي سياه و گرد و كوچك است و داراي موهاي زبر و كوتاهي است. يوز به شيوه برخورد يك پا بر روي زمين در هر لحظه، مي‌تواند به سرعت 100 كيلومتر در ساعت برسد. تعداد بسيار اندكي از آنها در جهان و همه نيز در ايران وجود دارند كه استان يزد از مناطق عمده زيستگاه هاي آنهاست و به شدت تحت حفاظت قرار دارند. غذاي آنها جبير، آهو، قوچ، ميش، كل و بز و خرگوش وحشي است.

• اهميت: تاريخي، مذهبي
• آدرس: يزد، ميدان امير چخماق
• بازديد: رايگان، رفتن به غرفه هاي بالا و مناره ها با بليط فروشي

اين تكيه با شكوه عنصري از مجموعه مسجد اميرچخماق مي باشد كه در سال 816 ه.ش. به همت بلند امير جلال الدين چقماق شامي و همسرش ستي فاطمه خاتون در خارج از حصار شهر و در محلي موسوم به دهوك بنا شد. اين امير از سرداران تيموري و مقرب درگاه شاهرخ بود كه در عهد او به حكومت يزد منسوب بود. در قديم اين ميدان و تكيه گاه محل جماعت مردم و انجام عزاداري ها بوده است. زير اين تكيه يك دهنه بازار معروف به بازار حاجي قنبر وجود دارد. نخل قديمي اي هم همواره در كنار تكيه هست.

فلسفه نخل برداري يزديان به اين صورت است كه آنچه در روز عاشورا براي حضرت امام حسين (ع) انجام نگرديده، اين مردم معتقد وعلاقه مند به امام حسين (ع) براي او و خانواده اش انجام مي دهند؛ از اين رو نخل را ابداع كردند؛ به اين صورت كه يعني محفه يا تابوتي است كه جسد مطهر امام (ع) را با آن بر مي دارند. اول محرم سراسر پنجره هاي نخل را با سپر هاي كوچك كه دوخته و حاضر كرده بودند و تعدادشان زياد بود مي بستند و بعد روي آن خنجر مي بستند و روي اين سپر ها و خنجر هاي آن آينه بندان مي كردند؛ وسط نخل هم پارچه بزرگي گلدوزي شده بود كه تمام سطح بيروني را مي گرفت و جلو و عقب آن منظره ورودي حرم امام حسين (ع) را نشان مي داد. وسط نخل چندين نفر كه اغلب جوانان يزدي بودند، هنگام بلند كردن نخل، سنج مي زدند.

• مواد اوليه: بادام، خاك قند، روغن، آرد، پسته، هل و گلاب

شيريني پزي در يزد سابقه اي طولاني دارد. گفته مي شود بهترين شيريني هاي دنيا در يزد پخته مي شود. شهرت شيريني هاي سنتي حاج خليفه علي رهبر يزد در جهان پيچيده است. باقلوا معروف ترين شيريني يزد مي باشد. براي تهيه آن ابتدا خمير لواش باقلوا را آماده، ورز داده و دو سه ساعتي مي گذارند تا ور آيد. سپس يك لايه خمير و يك لايه بادام و قند و هل را تا چندين بار روي هم چيده و سپس آن را در فر مي گذارند. بعد از پخت و سرد شدن شربت باقلوا را روي آن مي ريزند.

استاد مهدي آذر يزدي در 27 اسفند 1300 در خرمشاه يزد به دنيا آمد. فارسي را نزد پدر آموخت و مدرسه نرفت. آن شيفته كتاب با كار در كتاب فروشي به وصل دلدارش رسيد. سپس به تهران رفت و در چاپخانه به ويراستاري پرداخت. وي كم كم سرودن شعر و داستان نويسي را براي كودكان آغاز كرد و كار را به جايي رساند كه پايه گذار و پدر ادبيات كودكان ايران لقب گرفت. معروفترين مجموعه كتاب هاي او قصه هاي خوب براي بچه هاي خوب و قصه هاي تازه از كتاب هاي كهن است. او در 18 تير 1388 درگذشت و در حسينيه خرمشاه به خاك سپرده شد.

/ŝIr kojAā sāre tal/

در هنگامي گويند كه كار از كار گذشته است و كسي را كه در تعقيبش هستند گريخته است؛ مانند: مرغ از قفس پريد.

• زمان: سال 1288 ه.ش.

اتومبيل درون عكس، اولين ماشيني است كه به يزد آورده اند. اين ماشين، فورد كلاجي و متعلق به آقاي محمد گلشن بوده است. راننده اتومبيل هم هندي است.

• نام علمي: Punica granatum

انار درختچه اي پر شاخ و برگ با پاجوش هاي زياد، بدون كرك، با شاخه هاي نامنظم و كم و بيش خاردار و نيمه برگريز مي باشد كه در اقاليم نيمه گرمسير و مديترانه اي به ارتفاع 2 تا 5 متر مي رسد. طبق نظريه اي خاستگاه آن ايران مي باشد. استان يزد داراي جايگاه بالايي از نظر سطح زير كشت و ميزان توليد در ايران مي باشد. برخي از ارقام مهم انار يزد بدين شرح اند: شهوار دانه سفيد، شهوار يزدي، تب ولرز، پوست سياه، ميخوش يزدي يا ملس، طوق گردن، زاغ يزدي، آمانه خاتوني و گبري دانه سياه.

• درجه و گروه: سنتي
• تلفن: +98-351-6227400~4
• فاكس: +98-351-6227406
• آدرس: يزد، يزد، خ قيام، كوچه لب خندق، پشت بازار خان

هتل تاريخي مهر يا خانه زرگر يزدي با قدمتي 200 ساله يكي از خانه هاي زيبا و قديمي يزد مي‌باشد. حوضي زيبا، شيشه هاي رنگين، بادگير هاي بلند، درب هاي چوبي، تالار سه‌ دري، پنج ‌دري، كفش كن، هشتي، كرياس، شاه نشين، قنات و سرداب و نارنجستان، همه و همه ما را با خود به خاطرات شيرين روزگاران كهن مي‌برد. مجاورت با بازار هاي قديمي و پر رونق شاهزاده فاضل، زرگرها و بازار خان يزد و ارگ يزد و ساير اماكن ديدني از ويژگي ‌هاي اين هتل مي‌باشد. رستوران ‌هاي رو باز و بسته از ديگر امكانات اين هتل مي‌باشد.

• نوع بافت: دستباف
• جنس: پشم
• اندازه: 3.0 × 2.0 متر
• توليد كننده: فرش نصيرياني

قدمت قاليبافي در يزد مشخص نيست. وجود قالي هاي سردار جنگي و بعضي بافندگان گمنام و آثار نادر و بديعشان گوياي يك سابقه تاريخي طولاني است. سيسيل ادواردز در كتاب قالي ايران از قول گوويا كه در سال 982 ه.ش. به يزد آمده مي نويسد: "بهترين فرش دنيا در يزد بافته مي شود." سابقه طولاني بافندگي زيلو در ميبد و پارچه هاي نخي و ابريشمي در يزد مويد اين قدمت است. شگرد بافت و نوع پشم قالي يزد منحصر به فرد است. اينك، دوباره فرش يزد در هر دو بخش دستباف و ماشيني رونقي در اين صنعت ايجاد كرده است.

• نويسنده: ايرج افشار
• ناشر: انجمن آثار و مفاخر فرهنگي، 1374
• فيپا: يزد، آثار تاريخي
• كميت: 2 جلد در 3 تجليد، 2210 صفحه، 9000 تومان

اين كتاب شرح حال آثار و ابنيه يزد است. نگارنده، براي ثبت بقاياي آثار و نگارش كتاب، سفر هاي متعددي مي كند. جلد اول با عنوان خاك يزد، مربوط به كل استان است كه شامل بخش هايي چون عقدا، اردكان، ميبد، بافق، مهريز و ... است. جلد دوم مربوط به شهر يزد مي باشد. فصل دوره شهر شامل بخش هايي چون كفله مرز، مردوا، رحيم آباد، دهنو، آبشاهي، خرمشاه و ... مي باشد. فصل شهر يزد شامل بخش هايي چون مساجد، مزارات، آب انبار ها، قلعه ها، لرد ها، خانه ها، بازار ها، محله ها و ... مي باشد.

• عكاس: همايون امير يگانه
• نويسنده: محمد زمانيان
• كتاب: يزد، نگين كوير

در كوير مي توان از افراد خير زيادي نام برد. يكي از ايشان، مرحوم محمد حسين برخوردار مي باشد. حدود سال 1320 وقتي كه ايشان از ساختن مسجدي در نزديكي محل زندگيشان خبردار شدند، به جاي 200 متر زميني كه در نظر گرفته شده بود، زميني به وسعت 3500 متر را در اختيار قرار داده و با هزينه شخصي مسجد را بنا كردند. اينك در محله برخوردار اين مسجد چون نگيني مي درخشد. در اين مسجد جهت لطافت هوا و ظرافت بنا از سقف هاي فيل پوش استفاده شده است كه از نظر زيبايي چشمگير مي باشد.

• تقسيمات: شهرستان ابركوه، استان يزد
• اقليم: گرم و خشك، بارش كمتر از 100 م.م.
• مختصات: 53 درجه و 16 دقيقه شرقي و 31 درجه و 7 دقيقه شمالي، ارتفاع 1510 متر
• جمعيت: 19164 نفر، 4270 خانوار، 2.2% رشد

ابركوه مركز شهرستان ابركوه مي باشد كه در فاصله 147 كيلومتري جنوب غربي يزد در مسير جاده يزد - شيراز قرار دارد. از كوه هاي مهم آن كوه سفيد يا گنبد عالي، قنبره يا سياه و پنج انگشت مي باشد. آنجا را ابرقو نيز خوانند و گويند چون كنار كوه بوده آن را بر كوه مي خواندند كه سرانجام ابركوه شده است. برخي از آثار و ابنيه تاريخي آن عبارتند از: گنبد عالي يا علي، مسجد جامع، پير حمزه سبزپوش يا پيرمراد، سرو ابركوه، مقبره حسن بن كيخسرو يا مزار طاووس، منار سردر نظام الملكي، گنبد سيدون و يخچال آقازاده.

• سايت: meibodrc.ir

هدف از ايجاد پايگاه پژوهشي ميبد در سال 1378، حفاظت از ميراث غني اين شهر شش هزار ساله در ابعاد وسيع كالبدي و روحي يا ميراث مادي و معنوي آن است. آنجا، مكاني است پژوهشي با هدف شناخت هرچه بيشتر ميبد و ثبت و ضبط اين شناخت. اين پژوهش ها از كلي ترين مسايل مربوط به شهر همچون مردم شناسي و بوم شناسي ميبد تا جزيي ترين مسايل همچون سفال و تزيينات خاص ميبد را در بر مي گيرد. وبسايت اين پايگاه نيز داراي بخش هايي چون شهر تاريخي، پايگاه پژوهشي، مركز اسناد، انتشارات، نمايشگاه عكس و اخبار مي باشد.