يزد در قديم نام هاي ديگري نيز داشته است. در زمان باستان تا انتهاي سلسله هخامنشيان با نام ايساتيس يا به زبان يوناني استيخاي شناخته مي شده كه به علت قرارگيري در تقاطع چهارراه باستاني ايران يعني شاهراه هاي پارس - خراسان و ري - كرمان حايز اهميت بوده است. پس از حمله اسكندر و رسيدن او به يزد و احتمالاً ساخت زندان يا اردوگاهي نظامي و ساكن كردن عده اي يوناني در يزد، نام آن به كثه تغيير پيدا مي كند. در تاريخ يزد، حمله اسكندر نقطه مهمي به حساب مي آيد به نحوي كه عده اي همنوا با تاريخ نويسان افسانه پرداز يوناني آغار بناي يزد را به دست اسكندر مي دانند. اينگونه است كه نام شهر كثه مي ماند تا زمان سلسله ساسانيان و مخصوصاً يزدگرد ها كه رابطه عميق و اساطيري اي بين شهر و خطه يزد با پادشاهان ساساني ايجاد مي شود و در اين دوران به نيت يزدان شهر تكميل و با نام يزد شناخته مي شود تا به امروز. ريشه واژه يزد را از يزدان به مفهوم پاك و مقدس و به معني ذات خداوند و يا از يشت و يزش يه معني ستايش و نيايش دانسته اند.

يزدي ها از زمان هاي دور نقش زيادي در سياست ايران و حتي جهان بازي مي كرده اند. در زير نمونه هايي در اين باره گفته شده است. نصر الله گلور يزدي از زرتشتيان مسلمان شده بود كه براي انتقامجويي از كشتار گروهي زرتشتيان به هرات گريخته و با سرداري در لشكر افاغنه صفويه را بر مي اندازد. محمد تقي خان يزدي نيز در بر روي لطفعلي خان زند نگشود و آقا محمد خان را كمك كرد و به اين ترتيب باعث براندازي زنديه و تاسيس قاجاريه شد. ميرزا رضاي كرماني كه ناصر الدين شاه قاجار را به قتل رساند نيز اصالتاً يزدي بود. سيد ضياء الدين طباطبايي نيز از ديگر يزدياني بود كه با ايجاد كودتا به حكومت قاجار پايان داد تا پهلوي به روي كار آيد. در دوران معاصر نيز دكتر سيد محمد خاتمي دو دوره رييس جمهور محبوب ايران بود و هم اكنون نيز نقش مهمي در سياست و فرهنگ ايران و جهان بازي مي كند. موشه كاتساو، رييس جمهور پيشين اسراييل نيز ديگر رييس دولت يزدي در جهان مي باشد.

جوي هرهر پايابي بوده كه شايد بيش از 60 پله مي خورده تا به آب مي رسيده اند. زمين فوقاني اين جوي مشرف بوده است بر گورستان بزرگ و قديمي يزد. اينچنين جويي با آن صدا و غرش آب و آن همه پله، آن هم در كنار يك چنين گورستاني، شب ها نقطه اي بوده است مخوف و ترسناك و محل تردد و اجتماع اشباح و اجنه. آقاي محمد رضا انتظاري مي گويد كه مرحوم حاج آقا وزيري -موسس كتابخانه وزيري- تعريف كرده كه يك شب، رنگرزي به جوي هرهر رفته بوده تا ريسمان هايش را كه رنگ كرده بوده است را در آنجا بشويد. وقتي از پله ها پايين مي رود، روشنايي و چراغ هايي به نظرش مي رسد و رفت و آمد و بزن و بكوب و شادي و شولولولو. رنگرز مانده بوده است كه چه كند؟ يكي مي گويد: رنگرز! تو ريسمانهايت را اينجا بگذار و برو؛ ما برايت خواهيم شست. رنگرز از خدا خواسته ريسمان ها را همانجا رها مي كند و پا به فرار مي گذارد. صبح روز بعد كه به سراغ جوي مي رود مي بيند كه تمام ريسمانش شسته و تميز در ميدان وسيعي كه بالاي جوي بوده، روي چوب ها پهن است.

• تلفن: +98-351-6268340
• آدرس: يزد، ميدان اميرچخماق، ابتداي خيابان قيام

موزه آب يزد در سال 1379 گشايش يافت. اين موزه محل مناسبي براي شناخت آثار و ابنيه تاريخي در زمينه هاي مختلف مربوط به آب است. در اين موزه لوازم مختلف حفر قنوات، ابزار و ادوات اندازه گيري حجم آب، وسايل تامين روشنايي در قنات، اسناد و مدارك خريد و فروش آب، وقف نامه هاي قديمي، كتابچه ميراب ها، اسناد توزيع آب، ظروف نگهداري و حمل آب و بسياري لوازم و اشياء ارزشمند ديگر در معرض ديد همگان قرار گرفته است. اين موزه در يكي از ارزشمند ترين آثار معماري سنتي يزد به نام خانه كلاهدوز ها واقع شده است.

/a.pI.ŝ¹ö/

عطسه. اپيشو صداي حاصل از عطسه است.

• موقعيت: ضلع جنوبي ميدان امير چخماق
• محلات مجاور: سرباز، خواجه خضر، نظركرده

نام اين محله ابتدا دهوك بوده است و پس از احداث مجموعه اميرچخماق توسط امير چخماق شامي از حكام يزد در زمان شاهرخ تيموري و همسرش ستي فاطمه در دهوك سفلي، به نام كنوني تغيير نام داد. اين مجموعه در قرن نهم هجري بنا گرديده است. اين محله در زمان تاسيس اين مسجد خارج از حصار يزد قرار داشته است. يزديان اين محله را ميرچخماق يا ميرچماق نيز مي خوانند. برخي از ابنيه شاخص تاريخي آنجا عبارتند از: مجموعه اميرچخماق، كاروانسراي ابوالقاسم، خانه رشتي ها، حمام سهل ابن علي، بقعه ستي فاطمه، كاروانسراي علي چي، آب انبار امير چخماق.

• نام علمي: Acinonyx jubatus venaticus

يوز داراي بدني كشيده، شكمي بالا، پوزه اي كوچك، دست و پاهايي بلند با پنجه هايي كند است. پوشش بدنش، نخودي رنگ با خالهاي سياه و گرد و كوچك است و داراي موهاي زبر و كوتاهي است. يوز به شيوه برخورد يك پا بر روي زمين در هر لحظه، مي‌تواند به سرعت 100 كيلومتر در ساعت برسد. تعداد بسيار اندكي از آنها در جهان و همه نيز در ايران وجود دارند كه استان يزد از مناطق عمده زيستگاه هاي آنهاست و به شدت تحت حفاظت قرار دارند. غذاي آنها جبير، آهو، قوچ، ميش، كل و بز و خرگوش وحشي است.

• اهميت: تاريخي، مذهبي
• آدرس: يزد، خيابان مسجد جامع
• بازديد: رايگان، رفتن به مناره ها و سرداب قنات با بليط فروشي

اين مسجد درخشان ترين بناي يزد است. بناي ابتدايي آن را گرشاسب بن علي بن فرامرز بن علاء الدوله كالنجار در دوره كاكويه و حدود سال 500 ه.ش. بر جاي آتشكده اي نهاد. سپس اين بنا در چندين دوره و توسط افرادي ديگر مانند سيد ركن الدين محمد بن قوام الدين محمد بن نظام حسيني يزدي قاضي، شاه يحيي بن مظفر، شاه نظام كرماني، امير جلال الدين چخماق شامي و ... تعمير و تكميل شد. درخشندگي كاشي ها، بلندي مناره ها، زيبايي گچكاري، گشادگي صحن، خوابيدگي گنبد و شبستان زمستاني وسيع، از عوامل زيبايي اين يادگار هزار ساله يزد است.

فلسفه نخل برداري يزديان به اين صورت است كه آنچه در روز عاشورا براي حضرت امام حسين (ع) انجام نگرديده، اين مردم معتقد وعلاقه مند به امام حسين (ع) براي او و خانواده اش انجام مي دهند؛ از اين رو نخل را ابداع كردند؛ به اين صورت كه يعني محفه يا تابوتي است كه جسد مطهر امام (ع) را با آن بر مي دارند. اول محرم سراسر پنجره هاي نخل را با سپر هاي كوچك كه دوخته و حاضر كرده بودند و تعدادشان زياد بود مي بستند و بعد روي آن خنجر مي بستند و روي اين سپر ها و خنجر هاي آن آينه بندان مي كردند؛ وسط نخل هم پارچه بزرگي گلدوزي شده بود كه تمام سطح بيروني را مي گرفت و جلو و عقب آن منظره ورودي حرم امام حسين (ع) را نشان مي داد. وسط نخل چندين نفر كه اغلب جوانان يزدي بودند، هنگام بلند كردن نخل، سنج مي زدند.

• مواد اوليه: بادام، پسته، عصاره بيدمشك، خاك قند، شكر، هل، روغن و آرد

شيريني پزي سنتي در يزد سابقه اي طولاني دارد. گفته مي شود بهترين شيريني هاي دنيا در يزد پخته مي شود. شهرت شيريني هاي سنتي حاج خليفه علي رهبر يزد در جهان پيچيده است. لوز دو رنگ حاصل پيوست دو شيريني لوز بيدمشك و لوز پسته است، به نحوي كه نيم بالايي لوز پسته و نيم ديگر لوز بيدمشكي مي باشد.

آيت الله سيد روح الله خاتمي در سال 1285 ه.ش در اردكان به دنيا آمد. تحصيلات ديني را در اردكان، اصفهان و قم گذراند. اين عارف و عالم ديني برجسته، حوزه علميه اردكان را پايه نهاد. وي امام جمعه اردكان و يزد و نماينده مجلس خبرگان بود. مناعت طبع، مردم داري، ساده زيستي، احتياط در بيت المال از ويژگي هايش بود. زندگي خود را از راه كشاورزي مي گذراند. سيد محمد خاتمي، فرزند وي، براي دو دور پيوسته رييس جمهور ايران بود. وي در 4 آبان 1367 ه.ش از دنيا رفت و در اردكان به خاك سپرده شد و مزارش زيارتگاه مردم است.

/na¹nA bUye kabAb medā/

نعناع بوي كباب مي دهد.

در توتوصيف چيز و يا كسي كه در اثر همنشيني، طبيعتي شبيه به هم مي يابند.

• زمان: عاشوراي سال 1325 ه.ش.
• مكان: ميدان امير چخماق

اين عكس مربوط به عزاداري شيعيان يزدي در 10 محرم يا 14 آذر 1325 در ميدان امير چخماق و در سوگ امام سومشان مي باشد. امام حسين (ع) همسر دختر پادشاه ايران يزدگرد سوم مي باشد؛ از اين رو ايشان و نوادگانشان براي زرتشتيان نيز گرامي هستند. از رسوم عزاداري در ميدان اميرچخماق، چرخاندن نخل بوده است. عزاداران ابتدا نخل را از محل كنوني آن برداشته، پس از هفت بار چرخاندن دور كلك ميدان آن را به محل فعلي دكان حاجي خليفه مي برده اند و در دهه آخر دوباره آن را به محل كنوني اش بر مي گردانده اند.

• نام علمي: Punica granatum

انار درختچه اي پر شاخ و برگ با پاجوش هاي زياد، بدون كرك، با شاخه هاي نامنظم و كم و بيش خاردار و نيمه برگريز مي باشد كه در اقاليم نيمه گرمسير و مديترانه اي به ارتفاع 2 تا 5 متر مي رسد. طبق نظريه اي خاستگاه آن ايران مي باشد. استان يزد داراي جايگاه بالايي از نظر سطح زير كشت و ميزان توليد در ايران مي باشد. برخي از ارقام مهم انار يزد بدين شرح اند: شهوار دانه سفيد، شهوار يزدي، تب ولرز، پوست سياه، ميخوش يزدي يا ملس، طوق گردن، زاغ يزدي، آمانه خاتوني و گبري دانه سياه.

• درجه و گروه: سه ستاره ويژه
• تلفن: +98-351-5239760~5
• فاكس: +98-351-5253979
• آدرس: يزد، يزد، خيابان انقلاب، بعد از كارخانه آقا

مشير الممالك، اولين هتل باغ ايراني با معماري و تجهيزات كاملا سنتي و در عين حال مجهز به كليه امكانات رفاهي مي باشد كه در محل باغ قديمي مشيرالممالك متعلق به دوره قاجاريه به وسعت 13 هزار متر مربع قرار دارد. اين هتل باغ در يكي از خيابانهاي ورودي شهر قرار گرفته و از طريق خيابانهاي اطراف به راحتي به كليه نقاط شهر دسترسي دارد. محوطه زيباي باغ، فواره ها و نهر هاي آب جاري و معماري اصيل ايراني، اين هتل باغ را به يكي از جاذبه هاي توريستي يزد تبديل نموده است.

• نوع بافت: دستباف
• جنس: پشم
• اندازه: 2.0 × 1.5 متر
• توليد كننده: فرش نصيرياني

قدمت قاليبافي در يزد مشخص نيست. وجود قالي هاي سردار جنگي و بعضي بافندگان گمنام و آثار نادر و بديعشان گوياي يك سابقه تاريخي طولاني است. سيسيل ادواردز در كتاب قالي ايران از قول گوويا كه در سال 982 ه.ش. به يزد آمده مي نويسد: "بهترين فرش دنيا در يزد بافته مي شود." سابقه طولاني بافندگي زيلو در ميبد و پارچه هاي نخي و ابريشمي در يزد مويد اين قدمت است. شگرد بافت و نوع پشم قالي يزد منحصر به فرد است. اينك، دوباره فرش يزد در هر دو بخش دستباف و ماشيني رونقي در اين صنعت ايجاد كرده است.

• نويسنده: ايرج افشار
• ناشر: انجمن آثار و مفاخر فرهنگي، 1374
• فيپا: يزد، آثار تاريخي
• كميت: 2 جلد در 3 تجليد، 2210 صفحه، 9000 تومان

اين كتاب شرح حال آثار و ابنيه يزد است. نگارنده، براي ثبت بقاياي آثار و نگارش كتاب، سفر هاي متعددي مي كند. جلد اول با عنوان خاك يزد، مربوط به كل استان است كه شامل بخش هايي چون عقدا، اردكان، ميبد، بافق، مهريز و ... است. جلد دوم مربوط به شهر يزد مي باشد. فصل دوره شهر شامل بخش هايي چون كفله مرز، مردوا، رحيم آباد، دهنو، آبشاهي، خرمشاه و ... مي باشد. فصل شهر يزد شامل بخش هايي چون مساجد، مزارات، آب انبار ها، قلعه ها، لرد ها، خانه ها، بازار ها، محله ها و ... مي باشد.

• عكاس: همايون امير يگانه
• نويسنده: محمد زمانيان
• كتاب: يزد، نگين كوير

استان يزد ده ها قلعه تاريخي جالب توجه دارد كه هر يك از آنها، راز هاي ناگفته تاريخي و سرگذشت ديرين مردم اين ديار را در خود نهفته دارند.

• تقسيمات: شهرستان ابركوه، استان يزد
• اقليم: گرم و خشك، بارش كمتر از 100 م.م.
• مختصات: 53 درجه و 16 دقيقه شرقي و 31 درجه و 7 دقيقه شمالي، ارتفاع 1510 متر
• جمعيت: 19164 نفر، 4270 خانوار، 2.2% رشد

ابركوه مركز شهرستان ابركوه مي باشد كه در فاصله 147 كيلومتري جنوب غربي يزد در مسير جاده يزد - شيراز قرار دارد. از كوه هاي مهم آن كوه سفيد يا گنبد عالي، قنبره يا سياه و پنج انگشت مي باشد. آنجا را ابرقو نيز خوانند و گويند چون كنار كوه بوده آن را بر كوه مي خواندند كه سرانجام ابركوه شده است. برخي از آثار و ابنيه تاريخي آن عبارتند از: گنبد عالي يا علي، مسجد جامع، پير حمزه سبزپوش يا پيرمراد، سرو ابركوه، مقبره حسن بن كيخسرو يا مزار طاووس، منار سردر نظام الملكي، گنبد سيدون و يخچال آقازاده.

• سايت: meibodrc.ir

هدف از ايجاد پايگاه پژوهشي ميبد در سال 1378، حفاظت از ميراث غني اين شهر شش هزار ساله در ابعاد وسيع كالبدي و روحي يا ميراث مادي و معنوي آن است. آنجا، مكاني است پژوهشي با هدف شناخت هرچه بيشتر ميبد و ثبت و ضبط اين شناخت. اين پژوهش ها از كلي ترين مسايل مربوط به شهر همچون مردم شناسي و بوم شناسي ميبد تا جزيي ترين مسايل همچون سفال و تزيينات خاص ميبد را در بر مي گيرد. وبسايت اين پايگاه نيز داراي بخش هايي چون شهر تاريخي، پايگاه پژوهشي، مركز اسناد، انتشارات، نمايشگاه عكس و اخبار مي باشد.