يزد در قديم نام هاي ديگري نيز داشته است. در زمان باستان تا انتهاي سلسله هخامنشيان با نام ايساتيس يا به زبان يوناني استيخاي شناخته مي شده كه به علت قرارگيري در تقاطع چهارراه باستاني ايران يعني شاهراه هاي پارس - خراسان و ري - كرمان حايز اهميت بوده است. پس از حمله اسكندر و رسيدن او به يزد و احتمالاً ساخت زندان يا اردوگاهي نظامي و ساكن كردن عده اي يوناني در يزد، نام آن به كثه تغيير پيدا مي كند. در تاريخ يزد، حمله اسكندر نقطه مهمي به حساب مي آيد به نحوي كه عده اي همنوا با تاريخ نويسان افسانه پرداز يوناني آغار بناي يزد را به دست اسكندر مي دانند. اينگونه است كه نام شهر كثه مي ماند تا زمان سلسله ساسانيان و مخصوصاً يزدگرد ها كه رابطه عميق و اساطيري اي بين شهر و خطه يزد با پادشاهان ساساني ايجاد مي شود و در اين دوران به نيت يزدان شهر تكميل و با نام يزد شناخته مي شود تا به امروز. ريشه واژه يزد را از يزدان به مفهوم پاك و مقدس و به معني ذات خداوند و يا از يشت و يزش يه معني ستايش و نيايش دانسته اند.

عشرت يزدي و عزت يزدي تخلص دو برادر شاعر و ورزشكار بوده كه در محله فهادان زندگي مي كرده اند. شعر عشرت يزدي در لندن، بالاي سردر خانه شكسپير با خط فارسي و كاشي ميبد نصب است؛ بدين مضمون:

مـقـصـد ز كــاخ و صــفـه و ايـوان نـگـاشتن

دانـي كه چيست؟ آنكه به كام دل اندر آن

جوي هرهر پايابي بوده كه شايد بيش از 60 پله مي خورده تا به آب مي رسيده اند. زمين فوقاني اين جوي مشرف بوده است بر گورستان بزرگ و قديمي يزد. اينچنين جويي با آن صدا و غرش آب و آن همه پله، آن هم در كنار يك چنين گورستاني، شب ها نقطه اي بوده است مخوف و ترسناك و محل تردد و اجتماع اشباح و اجنه. آقاي محمد رضا انتظاري مي گويد كه مرحوم حاج آقا وزيري -موسس كتابخانه وزيري- تعريف كرده كه يك شب، رنگرزي به جوي هرهر رفته بوده تا ريسمان هايش را كه رنگ كرده بوده است را در آنجا بشويد. وقتي از پله ها پايين مي رود، روشنايي و چراغ هايي به نظرش مي رسد و رفت و آمد و بزن و بكوب و شادي و شولولولو. رنگرز مانده بوده است كه چه كند؟ يكي مي گويد: رنگرز! تو ريسمانهايت را اينجا بگذار و برو؛ ما برايت خواهيم شست. رنگرز از خدا خواسته ريسمان ها را همانجا رها مي كند و پا به فرار مي گذارد. صبح روز بعد كه به سراغ جوي مي رود مي بيند كه تمام ريسمانش شسته و تميز در ميدان وسيعي كه بالاي جوي بوده، روي چوب ها پهن است.

• تلفن: +98-351-6268340
• آدرس: يزد، ميدان اميرچخماق، ابتداي خيابان قيام

موزه آب يزد در سال 1379 گشايش يافت. اين موزه محل مناسبي براي شناخت آثار و ابنيه تاريخي در زمينه هاي مختلف مربوط به آب است. در اين موزه لوازم مختلف حفر قنوات، ابزار و ادوات اندازه گيري حجم آب، وسايل تامين روشنايي در قنات، اسناد و مدارك خريد و فروش آب، وقف نامه هاي قديمي، كتابچه ميراب ها، اسناد توزيع آب، ظروف نگهداري و حمل آب و بسياري لوازم و اشياء ارزشمند ديگر در معرض ديد همگان قرار گرفته است. اين موزه در يكي از ارزشمند ترين آثار معماري سنتي يزد به نام خانه كلاهدوز ها واقع شده است.

/pet.pe.tok/

پچ پچ كردن و زير گوشي حرف زدن.

• موقعيت: ضلع جنوبي ميدان امير چخماق
• محلات مجاور: سرباز، خواجه خضر، نظركرده

نام اين محله ابتدا دهوك بوده است و پس از احداث مجموعه اميرچخماق توسط امير چخماق شامي از حكام يزد در زمان شاهرخ تيموري و همسرش ستي فاطمه در دهوك سفلي، به نام كنوني تغيير نام داد. اين مجموعه در قرن نهم هجري بنا گرديده است. اين محله در زمان تاسيس اين مسجد خارج از حصار يزد قرار داشته است. يزديان اين محله را ميرچخماق يا ميرچماق نيز مي خوانند. برخي از ابنيه شاخص تاريخي آنجا عبارتند از: مجموعه اميرچخماق، كاروانسراي ابوالقاسم، خانه رشتي ها، حمام سهل ابن علي، بقعه ستي فاطمه، كاروانسراي علي چي، آب انبار امير چخماق.

• نام علمي: Acinonyx jubatus venaticus

يوز داراي بدني كشيده، شكمي بالا، پوزه اي كوچك، دست و پاهايي بلند با پنجه هايي كند است. پوشش بدنش، نخودي رنگ با خالهاي سياه و گرد و كوچك است و داراي موهاي زبر و كوتاهي است. يوز به شيوه برخورد يك پا بر روي زمين در هر لحظه، مي‌تواند به سرعت 100 كيلومتر در ساعت برسد. تعداد بسيار اندكي از آنها در جهان و همه نيز در ايران وجود دارند كه استان يزد از مناطق عمده زيستگاه هاي آنهاست و به شدت تحت حفاظت قرار دارند. غذاي آنها جبير، آهو، قوچ، ميش، كل و بز و خرگوش وحشي است.

• اهميت: تاريخي، مذهبي
• آدرس: يزد، خيابان كاشاني
• بازديد: رايگان، صبح و بعد از ظهر

آتش ورهام يا بهرام معتبر ترين، فروزان ترين و عمومي ترين نوع آتشكده هاي زرتشتيان است. اين نوع آتش از پانزده آتش گوناگون به اضافه آذرخش برق آسماني تشكيل مي يابد. اكنون در ايران دو آتش بهرام است؛ يكي همين و ديگري در كرمان. هرچند قدمت بناي آتشكده به صد سال نرسد ولكن پيشينه آتشش به آتش هاي باستاني مي رسد كه همواره افروخته بوده است. عده اي منشاء آن را از آتشكده ناهيد پارس مي دانند و پاره اي از آتش آتشكده اي باستاني در يزد كه در قرن ششم در جايش مسجد جامع كبير يزد ساخته شده است.

فلسفه نخل برداري يزديان به اين صورت است كه آنچه در روز عاشورا براي حضرت امام حسين (ع) انجام نگرديده، اين مردم معتقد وعلاقه مند به امام حسين (ع) براي او و خانواده اش انجام مي دهند؛ از اين رو نخل را ابداع كردند؛ به اين صورت كه يعني محفه يا تابوتي است كه جسد مطهر امام (ع) را با آن بر مي دارند. اول محرم سراسر پنجره هاي نخل را با سپر هاي كوچك كه دوخته و حاضر كرده بودند و تعدادشان زياد بود مي بستند و بعد روي آن خنجر مي بستند و روي اين سپر ها و خنجر هاي آن آينه بندان مي كردند؛ وسط نخل هم پارچه بزرگي گلدوزي شده بود كه تمام سطح بيروني را مي گرفت و جلو و عقب آن منظره ورودي حرم امام حسين (ع) را نشان مي داد. وسط نخل چندين نفر كه اغلب جوانان يزدي بودند، هنگام بلند كردن نخل، سنج مي زدند.

• مواد اوليه: بادام، عصاره بيدمشك، روغن، آرد و شكر

شيريني پزي سنتي در يزد سابقه اي طولاني دارد. گفته مي شود بهترين شيريني هاي دنيا در يزد پخته مي شود. شهرت شيريني هاي سنتي حاج خليفه علي رهبر يزد در جهان پيچيده است.

فرخي شاعر، روزنامه نگار، نماينده مجلس و آزادي خواه بزرگ ايران در 1268 ه.ش در يزد به دنيا آمد. وي از 1300 ه.ش در تهران روزنامه طوفان را منتشر كرد كه بيش از 15 بار توقيف شد. او در 1307 ه.ش در هفتمين دوره مجلس شوراي ملي نماينده يزد بود. سرانجام پس از مبارزات، افشاگري ها و پس از تحصن ها و گريختن ها با بهانه اي ساختگي دستگير و در 24 مهر 1318 به طور مشكوكي در زندان جان داد. ايران پس از او چنين اديب هنرمند و پهلوان دليري در ميدان فداكاري، آزادي خواهي، ميهن دوستي و استبداد ستيزي را نديده است.

/kaftāre ya tA ab²AsI dIyā baģbāģU nādArā/

كبوتر كم قيمت با يك عباسي ديگر بق بقو ندارد.

در مقام ريشخند چيزي را گويند كه بهاي چنداني بابت آن نپرداخته اند اما انتظار بيش از اندازه از آن دارند؛ مانند اين مثل تهران: كبوتر يك عباسي يا كريم نمي خواند.

• زمان: سال 1288 ه.ش.

اتومبيل درون عكس، اولين ماشيني است كه به يزد آورده اند. اين ماشين، فورد كلاجي و متعلق به آقاي محمد گلشن بوده است. راننده اتومبيل هم هندي است.

• نام علمي: Punica granatum

انار درختچه اي پر شاخ و برگ با پاجوش هاي زياد، بدون كرك، با شاخه هاي نامنظم و كم و بيش خاردار و نيمه برگريز مي باشد كه در اقاليم نيمه گرمسير و مديترانه اي به ارتفاع 2 تا 5 متر مي رسد. طبق نظريه اي خاستگاه آن ايران مي باشد. استان يزد داراي جايگاه بالايي از نظر سطح زير كشت و ميزان توليد در ايران مي باشد. برخي از ارقام مهم انار يزد بدين شرح اند: شهوار دانه سفيد، شهوار يزدي، تب ولرز، پوست سياه، ميخوش يزدي يا ملس، طوق گردن، زاغ يزدي، آمانه خاتوني و گبري دانه سياه.

• درجه و گروه: چهار ستاره
• تلفن: +98-351-6229400
• فاكس: +98-351-6229449
• آدرس: يزد، يزد، خيابان دهم فروردين

پيشينه بناي اين هتل به سال 1307 و كاربري مهمانپذيري و حمل و نقل كالا باز مي گردد. اينك پس از 80 سال بازسازي گرديده است و با حفظ يادگارهاي خود داراي امكانات رفاهي مدرن گشته است. پيوند كاهگل و آجر از جلوه هاي معماري اين هتل است. از امكانات آن رستوران سنتي و همچنين رستوران و كافي شاپ رو باز واقع در پشت بام هتل، تالارهاي مختلف، استخر، سونا و جكوزي به همراه سرويس پذيرايي در محوطه استخر، پاركينگ سرپوشيده، كافي نت، فروشگاه، تور، فروش بليط و مبادله ارز و ... مي باشد.

• نوع بافت: دستباف
• جنس: ابريشم
• اندازه: 1.58 × 1.05 متر
• توليد كننده: فرش نصيرياني

قدمت قاليبافي در يزد مشخص نيست. وجود قالي هاي سردار جنگي و بعضي بافندگان گمنام و آثار نادر و بديعشان گوياي يك سابقه تاريخي طولاني است. سيسيل ادواردز در كتاب قالي ايران از قول گوويا كه در سال 982 ه.ش. به يزد آمده مي نويسد: "بهترين فرش دنيا در يزد بافته مي شود." سابقه طولاني بافندگي زيلو در ميبد و پارچه هاي نخي و ابريشمي در يزد مويد اين قدمت است. شگرد بافت و نوع پشم قالي يزد منحصر به فرد است. اينك، دوباره فرش يزد در هر دو بخش دستباف و ماشيني رونقي در اين صنعت ايجاد كرده است.

• نويسنده: علي مديري
• ناشر: نيكو روش، 1381
• فيپا: ورزش، ايران، يزد، تاريخ، پهلوانان، سرگذشت نامه، باشگاه هاي ورزشي، ورزش باستاني
• شابك: 964-7224-13-3
• كميت: 1 جلد، 530 صفحه، 2500 تومان

مولف كه از قهرمانان و پايه گذاران رشته هاي ورزشي است در اين كتاب ابتدا از اوضاع ورزش پهلواني در قديم سخن گفته است و در زمينه آلات ورزشي و اصطلاحات زورخانه اي سخن رانده است. سپس زورخانه ها، مرشدان و پهلوانان يزد را با توضيح از صفويه تا قاجار بر مي شمرد. آنگاه ورزش معاصر يزد را رشته به رشته شرح مي دهد و از اوضاع، تاريخ، بزرگان و افتخارات هر رشته مي گويد. كتاب به عكس هاي زيادي نيز آراسته شده است. عنوان بعضي مطالبش بدين شرح است: پيدايش زورخانه، پهلوان يزدي بزرگ، زورخانه محله تل، ورزش هندبال.

• عكاس: نصر الله كسراييان
• نويسنده: زيبا عرشي
• كتاب: سرزمين ما ايران

يزد، شهر زيباترين بادگير ها، داراي معماري كويري و شهري باستاني بر سر راه جاده ابريشم است. بادگير هاي يزد كه در نوع خود كامل ترين اند به همراه ديوار هاي قطور و طاق هاي گنبدي بلند، مناسب آب و هواي كويري منطقه ساخته شده اند. محلات قديمي شهر يزد با معماري اصيل و در جدال با طبيعت خشك ساخته شده است. گرچه تغييرات زيادي در بافت سنتي آن پديد آمده، با اين همه، هنوز بعضي از قسمت هاي آن به خوبي حفظ شده است.

• تقسيمات: شهرستان ابركوه، استان يزد
• اقليم: گرم و خشك، بارش كمتر از 100 م.م.
• مختصات: 53 درجه و 16 دقيقه شرقي و 31 درجه و 7 دقيقه شمالي، ارتفاع 1510 متر
• جمعيت: 19164 نفر، 4270 خانوار، 2.2% رشد

ابركوه مركز شهرستان ابركوه مي باشد كه در فاصله 147 كيلومتري جنوب غربي يزد در مسير جاده يزد - شيراز قرار دارد. از كوه هاي مهم آن كوه سفيد يا گنبد عالي، قنبره يا سياه و پنج انگشت مي باشد. آنجا را ابرقو نيز خوانند و گويند چون كنار كوه بوده آن را بر كوه مي خواندند كه سرانجام ابركوه شده است. برخي از آثار و ابنيه تاريخي آن عبارتند از: گنبد عالي يا علي، مسجد جامع، پير حمزه سبزپوش يا پيرمراد، سرو ابركوه، مقبره حسن بن كيخسرو يا مزار طاووس، منار سردر نظام الملكي، گنبد سيدون و يخچال آقازاده.

• سايت: meibodrc.ir

هدف از ايجاد پايگاه پژوهشي ميبد در سال 1378، حفاظت از ميراث غني اين شهر شش هزار ساله در ابعاد وسيع كالبدي و روحي يا ميراث مادي و معنوي آن است. آنجا، مكاني است پژوهشي با هدف شناخت هرچه بيشتر ميبد و ثبت و ضبط اين شناخت. اين پژوهش ها از كلي ترين مسايل مربوط به شهر همچون مردم شناسي و بوم شناسي ميبد تا جزيي ترين مسايل همچون سفال و تزيينات خاص ميبد را در بر مي گيرد. وبسايت اين پايگاه نيز داراي بخش هايي چون شهر تاريخي، پايگاه پژوهشي، مركز اسناد، انتشارات، نمايشگاه عكس و اخبار مي باشد.