به جهت محاصره يزد توسط بيابان هاي خشك و صعب العبور بودن آنها و همچنين دوري از مرزهاي هر طرف ايران و همچنين به جهت داشتن شرايط نامساعد زندگي و اخلاق خاص مردمان آن ديار، اين خطه از تهاجم فرهنگ ها و نظام ها و حتي نيرو هاي طبيعي نسبتاً در امان بوده است و بافت شهري و معماري آن پس از هزاره ها زندگي مستمر به اين روزگار رسيده است. دو لقب بين المللي «دومين شهر تاريخي جهان» و «صاحب كهن و باستاني ترين بافت شهري جهان يا شهر نمونه خشت خام جهان» را به خاطر همين دلايل و صبر و شكيبايي و سازگاري و سختكوشي مردمانش، يونسكو و نهاد هاي بين المللي به اين شهر داده اند. جداي از اين القاب علمي و رسمي، لقب هاي ديگري نيز وجود دارند كه معمولاً اديباني كه از يزد بازديد كرده اند بر آن نهاده اند. از اين دسته القاب مي توان به اين موارد اشاره كرد: شهر بادگير ها، شهر دوچرخه ها، شهر شيريني، شهر آتش و آفتاب.
نكات جالب
شكسپير و شاعر يزدي
عشرت يزدي و عزت يزدي تخلص دو برادر شاعر و ورزشكار بوده كه در محله فهادان زندگي مي كرده اند. شعر عشرت يزدي در لندن، بالاي سردر خانه شكسپير با خط فارسي و كاشي ميبد نصب است؛ بدين مضمون:
مـقـصـد ز كــاخ و صــفـه و ايـوان نـگـاشتن
يـا كـاخ هـاي سـبــز و مـلـوكـانــه داشتن
دانـي كه چيست؟ آنكه به كام دل اندر آن
يك لـحـظـه دوستـي بـتـوان شـاد داشتن
علي مديري؛ كتاب تاريخ ورزش يزد
خاطرات
اجنه در جوي هرهر
جوي هرهر پايابي بوده كه شايد بيش از 60 پله مي خورده تا به آب مي رسيده اند. زمين فوقاني اين جوي مشرف بوده است بر گورستان بزرگ و قديمي يزد. اينچنين جويي با آن صدا و غرش آب و آن همه پله، آن هم در كنار يك چنين گورستاني، شب ها نقطه اي بوده است مخوف و ترسناك و محل تردد و اجتماع اشباح و اجنه. آقاي محمد رضا انتظاري مي گويد كه مرحوم حاج آقا وزيري -موسس كتابخانه وزيري- تعريف كرده كه يك شب، رنگرزي به جوي هرهر رفته بوده تا ريسمان هايش را كه رنگ كرده بوده است را در آنجا بشويد. وقتي از پله ها پايين مي رود، روشنايي و چراغ هايي به نظرش مي رسد و رفت و آمد و بزن و بكوب و شادي و شولولولو. رنگرز مانده بوده است كه چه كند؟ يكي مي گويد: رنگرز! تو ريسمانهايت را اينجا بگذار و برو؛ ما برايت خواهيم شست. رنگرز از خدا خواسته ريسمان ها را همانجا رها مي كند و پا به فرار مي گذارد. صبح روز بعد كه به سراغ جوي مي رود مي بيند كه تمام ريسمانش شسته و تميز در ميدان وسيعي كه بالاي جوي بوده، روي چوب ها پهن است.
حبيب مهرنيا؛ كتاب مظلومترين مزار يزد
موزه ها
موزه آب
• تلفن: +98-351-6268340 • آدرس: يزد، ميدان اميرچخماق، ابتداي خيابان قيام
موزه آب يزد در سال 1379 گشايش يافت. اين موزه محل مناسبي براي شناخت آثار و ابنيه تاريخي در زمينه هاي مختلف مربوط به آب است. در اين موزه لوازم مختلف حفر قنوات، ابزار و ادوات اندازه گيري حجم آب، وسايل تامين روشنايي در قنات، اسناد و مدارك خريد و فروش آب، وقف نامه هاي قديمي، كتابچه ميراب ها، اسناد توزيع آب، ظروف نگهداري و حمل آب و بسياري لوازم و اشياء ارزشمند ديگر در معرض ديد همگان قرار گرفته است. اين موزه در يكي از ارزشمند ترين آثار معماري سنتي يزد به نام خانه كلاهدوز ها واقع شده است.
• موقعيت: ضلع شمالي خيابان انقلاب • محلات مجاور: شيخداد، شاه طهماسب، باغ گندم، باغ صندل
خواجه حاجي ابوالمعالي در سال 763 ه.ش. در اين مكان كه خارج از حصار شهر بود، مدرسه، حمام و جماعت خانه اي احداث كرد و باعث ايجاد اين محله شد و به خاطر اقدامات خيريه اش به نام خودش معروف شد. يزدي ها اين محله را بوالميري يا بولميري نيز خوانند. خواجه كمال الدين ابوالمعالي از خواجگان محتشم يزد بود و پدرش سمت وزارت سلطان محمد مظفر را به عهده داشت كه موقوفات بسياري در يزد به يادگار گذاشت. برخي از ابنيه تاريخي شاخص آنجا عبارتند از: مدرسه بدر، آب انبار بوالميري و مسجد بزرگ، گذر و بازارچه ابوالمعالي.
يوز داراي بدني كشيده، شكمي بالا، پوزه اي كوچك، دست و پاهايي بلند با پنجه هايي كند است. پوشش بدنش، نخودي رنگ با خالهاي سياه و گرد و كوچك است و داراي موهاي زبر و كوتاهي است. يوز به شيوه برخورد يك پا بر روي زمين در هر لحظه، ميتواند به سرعت 100 كيلومتر در ساعت برسد. تعداد بسيار اندكي از آنها در جهان و همه نيز در ايران وجود دارند كه استان يزد از مناطق عمده زيستگاه هاي آنهاست و به شدت تحت حفاظت قرار دارند. غذاي آنها جبير، آهو، قوچ، ميش، كل و بز و خرگوش وحشي است.
• اهميت: تاريخي، مذهبي • آدرس: يزد، خيابان مسجد جامع • بازديد: رايگان، رفتن به مناره ها و سرداب قنات با بليط فروشي
اين مسجد درخشان ترين بناي يزد است. بناي ابتدايي آن را گرشاسب بن علي بن فرامرز بن علاء الدوله كالنجار در دوره كاكويه و حدود سال 500 ه.ش. بر جاي آتشكده اي نهاد. سپس اين بنا در چندين دوره و توسط افرادي ديگر مانند سيد ركن الدين محمد بن قوام الدين محمد بن نظام حسيني يزدي قاضي، شاه يحيي بن مظفر، شاه نظام كرماني، امير جلال الدين چخماق شامي و ... تعمير و تكميل شد. درخشندگي كاشي ها، بلندي مناره ها، زيبايي گچكاري، گشادگي صحن، خوابيدگي گنبد و شبستان زمستاني وسيع، از عوامل زيبايي اين يادگار هزار ساله يزد است.
آداب و رسوم
نخل برداري يزدي ها
فلسفه نخل برداري يزديان به اين صورت است كه آنچه در روز عاشورا براي حضرت امام حسين (ع) انجام نگرديده، اين مردم معتقد وعلاقه مند به امام حسين (ع) براي او و خانواده اش انجام مي دهند؛ از اين رو نخل را ابداع كردند؛ به اين صورت كه يعني محفه يا تابوتي است كه جسد مطهر امام (ع) را با آن بر مي دارند. اول محرم سراسر پنجره هاي نخل را با سپر هاي كوچك كه دوخته و حاضر كرده بودند و تعدادشان زياد بود مي بستند و بعد روي آن خنجر مي بستند و روي اين سپر ها و خنجر هاي آن آينه بندان مي كردند؛ وسط نخل هم پارچه بزرگي گلدوزي شده بود كه تمام سطح بيروني را مي گرفت و جلو و عقب آن منظره ورودي حرم امام حسين (ع) را نشان مي داد. وسط نخل چندين نفر كه اغلب جوانان يزدي بودند، هنگام بلند كردن نخل، سنج مي زدند.
جلال گلشن؛ كتاب يزد ديروز
غذا و شيريني ها
قطاب
• مواد اوليه: بادام، خاك قند، روغن، آرد و پودر شكر
شيريني پزي سنتي در يزد سابقه اي طولاني دارد. شهرت شيريني هاي سنتي حاج خليفه علي رهبر يزد در جهان پيچيده است. براي تهيه قطاب ابتدا خمير را آماده مي كنند. سپس گلوله گلوله از خمير جدا كرده و آن را پهن كرده و مايه بادام و قند را در وسط آن مي ريزند و اطرافش را به هم مي چسبانند و مي پيچانند و در روغن سرخ مي كنند و سپس در صافي ريخته و بعد در خاك قند مي غلطانند؛ كمي پسته چرخ كرده روي آن ريزند و سپس آنها را در فر مي پزند.
استاد مهدي آذر يزدي در 27 اسفند 1300 در خرمشاه يزد به دنيا آمد. فارسي را نزد پدر آموخت و مدرسه نرفت. آن شيفته كتاب با كار در كتاب فروشي به وصل دلدارش رسيد. سپس به تهران رفت و در چاپخانه به ويراستاري پرداخت. وي كم كم سرودن شعر و داستان نويسي را براي كودكان آغاز كرد و كار را به جايي رساند كه پايه گذار و پدر ادبيات كودكان ايران لقب گرفت. معروفترين مجموعه كتاب هاي او قصه هاي خوب براي بچه هاي خوب و قصه هاي تازه از كتاب هاي كهن است. او در 18 تير 1388 درگذشت و در حسينيه خرمشاه به خاك سپرده شد.
در توصيف حال كسي گويند كه از مرگ رهيده و از بيماري بهبود يافته است.
ايرج افشار؛ كتاب واژه نامه يزدي
عكس هاي قديمي
محمدرضا شاه پهلوي در فرودگاه يزد
• زمان: سال 1335 ه.ش. • مكان: فرودگاه يزد
اين عكس مربوط به مراسم استقبال و ورود محمد رضا شاه پهلوي در فرودگاه يزد مي باشد. ايشان در 14 مرداد 1335 ه.ش. يا 2515 ش.ش. به قصد بازديد از مناطق سيل زده استان به يزد سفر مي كنند. از مسيولين يزدي حاضر در عكس، مي توان از جمشيد امانت، شهريار خداياري، رستم شهرزادي و رستم گيو نام برد.
انار درختچه اي پر شاخ و برگ با پاجوش هاي زياد، بدون كرك، با شاخه هاي نامنظم و كم و بيش خاردار و نيمه برگريز مي باشد كه در اقاليم نيمه گرمسير و مديترانه اي به ارتفاع 2 تا 5 متر مي رسد. طبق نظريه اي خاستگاه آن ايران مي باشد. استان يزد داراي جايگاه بالايي از نظر سطح زير كشت و ميزان توليد در ايران مي باشد. برخي از ارقام مهم انار يزد بدين شرح اند: شهوار دانه سفيد، شهوار يزدي، تب ولرز، پوست سياه، ميخوش يزدي يا ملس، طوق گردن، زاغ يزدي، آمانه خاتوني و گبري دانه سياه.
اماكن اقامتي
هتل صفاييه
• درجه و گروه: چهار ستاره، C • تلفن: +98-351-8242812~5 • فاكس: +98-351-8242811 • آدرس: يزد، يزد، صفاييه، خيابان تمسار فلاحي، ميدان امام حسن (ع)
هتل چهار ستاره صفائيه، در يكي از مناطق خوش آب و هواي شهر يزد واقع شده است كه از سرسبزي و زيبايي چشمگيري برخوردار است. اين هتل در نقطه اي واقع شده كه دسترسي به ديگر نقاط شهر را در كمترين زمان ممكن ميسر ساخته است. هتل صفاييه با استفاده از فنآوري ها و تجهيزات روز و همچنين با حفظ زيبايي هاي فرهنگي ايراني پذيراي ميهمانان گرامي مي باشد.
• نوع بافت: دستباف • جنس: پشم • اندازه: 2.0 × 2.0 متر • توليد كننده: فرش نصيرياني
قدمت قاليبافي در يزد مشخص نيست. وجود قالي هاي سردار جنگي و بعضي بافندگان گمنام و آثار نادر و بديعشان گوياي يك سابقه تاريخي طولاني است. سيسيل ادواردز در كتاب قالي ايران از قول گوويا كه در سال 982 ه.ش. به يزد آمده مي نويسد: "بهترين فرش دنيا در يزد بافته مي شود." سابقه طولاني بافندگي زيلو در ميبد و پارچه هاي نخي و ابريشمي در يزد مويد اين قدمت است. شگرد بافت و نوع پشم قالي يزد منحصر به فرد است. اينك، دوباره فرش يزد در هر دو بخش دستباف و ماشيني رونقي در اين صنعت ايجاد كرده است.
كتاب ها
تاريخ يزد
• نويسنده: جعفر بن محمد بن حسن جعفري • به كوشش: ايرج افشار • ناشر: علمي فرهنگي، 1384 • فيپا: يزد، تاريخ، نثر فارسي، قرن 9 • شابك: 964-445-670-X • كميت: 1 جلد، 280 صفحه، 2100 تومان
اين كتاب تاريخي، نخستين كتابي است كه درباره يزد در قرن نهم هجري تاليف شده است. يزد در آن دوره اهميتي فراوان داشته و به گفته اين كتاب مدارس، مساجد، ابنيه و باغستان هاي متعددي در آن شهر بوده است. در اين كتاب اطلاعات دست اولي راجع به حوادث تاريخي و وضع جغرافيايي و احوال و آثار رجال يزد در آن روزگاران رونق و شكوه، ارايه مي شود. اطلاعاتي كه راجع به مدرسه ها، مسجد ها، باغ ها، آب ها و ديگر آثار يزد در اين كتاب هست همه مفيد، تازه و در حد خود دقيق است.
در كوير مي توان از افراد خير زيادي نام برد. يكي از ايشان، مرحوم محمد حسين برخوردار مي باشد. حدود سال 1320 وقتي كه ايشان از ساختن مسجدي در نزديكي محل زندگيشان خبردار شدند، به جاي 200 متر زميني كه در نظر گرفته شده بود، زميني به وسعت 3500 متر را در اختيار قرار داده و با هزينه شخصي مسجد را بنا كردند. اينك در محله برخوردار اين مسجد چون نگيني مي درخشد. در اين مسجد جهت لطافت هوا و ظرافت بنا از سقف هاي فيل پوش استفاده شده است كه از نظر زيبايي چشمگير مي باشد.
شهر ها و روستا ها
شهر ابركوه
• تقسيمات: شهرستان ابركوه، استان يزد • اقليم: گرم و خشك، بارش كمتر از 100 م.م. • مختصات: 53 درجه و 16 دقيقه شرقي و 31 درجه و 7 دقيقه شمالي، ارتفاع 1510 متر • جمعيت: 19164 نفر، 4270 خانوار، 2.2% رشد
ابركوه مركز شهرستان ابركوه مي باشد كه در فاصله 147 كيلومتري جنوب غربي يزد در مسير جاده يزد - شيراز قرار دارد. از كوه هاي مهم آن كوه سفيد يا گنبد عالي، قنبره يا سياه و پنج انگشت مي باشد. آنجا را ابرقو نيز خوانند و گويند چون كنار كوه بوده آن را بر كوه مي خواندند كه سرانجام ابركوه شده است. برخي از آثار و ابنيه تاريخي آن عبارتند از: گنبد عالي يا علي، مسجد جامع، پير حمزه سبزپوش يا پيرمراد، سرو ابركوه، مقبره حسن بن كيخسرو يا مزار طاووس، منار سردر نظام الملكي، گنبد سيدون و يخچال آقازاده.
هدف از ايجاد پايگاه پژوهشي ميبد در سال 1378، حفاظت از ميراث غني اين شهر شش هزار ساله در ابعاد وسيع كالبدي و روحي يا ميراث مادي و معنوي آن است. آنجا، مكاني است پژوهشي با هدف شناخت هرچه بيشتر ميبد و ثبت و ضبط اين شناخت. اين پژوهش ها از كلي ترين مسايل مربوط به شهر همچون مردم شناسي و بوم شناسي ميبد تا جزيي ترين مسايل همچون سفال و تزيينات خاص ميبد را در بر مي گيرد. وبسايت اين پايگاه نيز داراي بخش هايي چون شهر تاريخي، پايگاه پژوهشي، مركز اسناد، انتشارات، نمايشگاه عكس و اخبار مي باشد.