يزد در قديم نام هاي ديگري نيز داشته است. در زمان باستان تا انتهاي سلسله هخامنشيان با نام ايساتيس يا به زبان يوناني استيخاي شناخته مي شده كه به علت قرارگيري در تقاطع چهارراه باستاني ايران يعني شاهراه هاي پارس - خراسان و ري - كرمان حايز اهميت بوده است. پس از حمله اسكندر و رسيدن او به يزد و احتمالاً ساخت زندان يا اردوگاهي نظامي و ساكن كردن عده اي يوناني در يزد، نام آن به كثه تغيير پيدا مي كند. در تاريخ يزد، حمله اسكندر نقطه مهمي به حساب مي آيد به نحوي كه عده اي همنوا با تاريخ نويسان افسانه پرداز يوناني آغار بناي يزد را به دست اسكندر مي دانند. اينگونه است كه نام شهر كثه مي ماند تا زمان سلسله ساسانيان و مخصوصاً يزدگرد ها كه رابطه عميق و اساطيري اي بين شهر و خطه يزد با پادشاهان ساساني ايجاد مي شود و در اين دوران به نيت يزدان شهر تكميل و با نام يزد شناخته مي شود تا به امروز. ريشه واژه يزد را از يزدان به مفهوم پاك و مقدس و به معني ذات خداوند و يا از يشت و يزش يه معني ستايش و نيايش دانسته اند.
نكات جالب
يزدي ها و سياست
يزدي ها از زمان هاي دور نقش زيادي در سياست ايران و حتي جهان بازي مي كرده اند. در زير نمونه هايي در اين باره گفته شده است. نصر الله گلور يزدي از زرتشتيان مسلمان شده بود كه براي انتقامجويي از كشتار گروهي زرتشتيان به هرات گريخته و با سرداري در لشكر افاغنه صفويه را بر مي اندازد. محمد تقي خان يزدي نيز در بر روي لطفعلي خان زند نگشود و آقا محمد خان را كمك كرد و به اين ترتيب باعث براندازي زنديه و تاسيس قاجاريه شد. ميرزا رضاي كرماني كه ناصر الدين شاه قاجار را به قتل رساند نيز اصالتاً يزدي بود. سيد ضياء الدين طباطبايي نيز از ديگر يزدياني بود كه با ايجاد كودتا به حكومت قاجار پايان داد تا پهلوي به روي كار آيد. در دوران معاصر نيز دكتر سيد محمد خاتمي دو دوره رييس جمهور محبوب ايران بود و هم اكنون نيز نقش مهمي در سياست و فرهنگ ايران و جهان بازي مي كند. موشه كاتساو، رييس جمهور پيشين اسراييل نيز ديگر رييس دولت يزدي در جهان مي باشد.
خاطرات
اجنه در جوي هرهر
جوي هرهر پايابي بوده كه شايد بيش از 60 پله مي خورده تا به آب مي رسيده اند. زمين فوقاني اين جوي مشرف بوده است بر گورستان بزرگ و قديمي يزد. اينچنين جويي با آن صدا و غرش آب و آن همه پله، آن هم در كنار يك چنين گورستاني، شب ها نقطه اي بوده است مخوف و ترسناك و محل تردد و اجتماع اشباح و اجنه. آقاي محمد رضا انتظاري مي گويد كه مرحوم حاج آقا وزيري -موسس كتابخانه وزيري- تعريف كرده كه يك شب، رنگرزي به جوي هرهر رفته بوده تا ريسمان هايش را كه رنگ كرده بوده است را در آنجا بشويد. وقتي از پله ها پايين مي رود، روشنايي و چراغ هايي به نظرش مي رسد و رفت و آمد و بزن و بكوب و شادي و شولولولو. رنگرز مانده بوده است كه چه كند؟ يكي مي گويد: رنگرز! تو ريسمانهايت را اينجا بگذار و برو؛ ما برايت خواهيم شست. رنگرز از خدا خواسته ريسمان ها را همانجا رها مي كند و پا به فرار مي گذارد. صبح روز بعد كه به سراغ جوي مي رود مي بيند كه تمام ريسمانش شسته و تميز در ميدان وسيعي كه بالاي جوي بوده، روي چوب ها پهن است.
حبيب مهرنيا؛ كتاب مظلومترين مزار يزد
موزه ها
موزه آب
• تلفن: +98-351-6268340 • آدرس: يزد، ميدان اميرچخماق، ابتداي خيابان قيام
موزه آب يزد در سال 1379 گشايش يافت. اين موزه محل مناسبي براي شناخت آثار و ابنيه تاريخي در زمينه هاي مختلف مربوط به آب است. در اين موزه لوازم مختلف حفر قنوات، ابزار و ادوات اندازه گيري حجم آب، وسايل تامين روشنايي در قنات، اسناد و مدارك خريد و فروش آب، وقف نامه هاي قديمي، كتابچه ميراب ها، اسناد توزيع آب، ظروف نگهداري و حمل آب و بسياري لوازم و اشياء ارزشمند ديگر در معرض ديد همگان قرار گرفته است. اين موزه در يكي از ارزشمند ترين آثار معماري سنتي يزد به نام خانه كلاهدوز ها واقع شده است.
• موقعيت: ضلع جنوبي خيابان فهادان و غربي امام خميني • محلات مجاور: بازار نو، وقت الساعت، شاه ابوالقاسم، كوشك نو
محله فهادان قديمي ترين محله يزد مي باشد. فهد به معني سرشناس است و چون آنجا محل سكونت بزرگان بوده نامش را از آن گرفته اند. يزديان آن محله را جنگل يا يوزداران نيز مي خوانند چون آنجا جنگل بوده و سلطان قطب الدين ابن عز الدين لنگر كه از اتابكان يزد در قرن هشتم بوده يوزپلنگ داشته است. تبديل آن به محله به عهد كاكويه و اوايل قرن پنجم هجري بر مي گردد. برخي از ابنيه شاخص تاريخي آنجا عبارتند از: زندان اسكندر، بقعه دوازده امام، خانه نواب وكيل، خانه تهراني، خانه لاري ها، مسجد فهادان، مسجد ملا زينل.
يوز داراي بدني كشيده، شكمي بالا، پوزه اي كوچك، دست و پاهايي بلند با پنجه هايي كند است. پوشش بدنش، نخودي رنگ با خالهاي سياه و گرد و كوچك است و داراي موهاي زبر و كوتاهي است. يوز به شيوه برخورد يك پا بر روي زمين در هر لحظه، ميتواند به سرعت 100 كيلومتر در ساعت برسد. تعداد بسيار اندكي از آنها در جهان و همه نيز در ايران وجود دارند كه استان يزد از مناطق عمده زيستگاه هاي آنهاست و به شدت تحت حفاظت قرار دارند. غذاي آنها جبير، آهو، قوچ، ميش، كل و بز و خرگوش وحشي است.
• اهميت: تاريخي، مذهبي • آدرس: يزد، ميدان امير چخماق • بازديد: رايگان، رفتن به غرفه هاي بالا و مناره ها با بليط فروشي
اين تكيه با شكوه عنصري از مجموعه مسجد اميرچخماق مي باشد كه در سال 816 ه.ش. به همت بلند امير جلال الدين چقماق شامي و همسرش ستي فاطمه خاتون در خارج از حصار شهر و در محلي موسوم به دهوك بنا شد. اين امير از سرداران تيموري و مقرب درگاه شاهرخ بود كه در عهد او به حكومت يزد منسوب بود. در قديم اين ميدان و تكيه گاه محل جماعت مردم و انجام عزاداري ها بوده است. زير اين تكيه يك دهنه بازار معروف به بازار حاجي قنبر وجود دارد. نخل قديمي اي هم همواره در كنار تكيه هست.
آداب و رسوم
نخل برداري يزدي ها
فلسفه نخل برداري يزديان به اين صورت است كه آنچه در روز عاشورا براي حضرت امام حسين (ع) انجام نگرديده، اين مردم معتقد وعلاقه مند به امام حسين (ع) براي او و خانواده اش انجام مي دهند؛ از اين رو نخل را ابداع كردند؛ به اين صورت كه يعني محفه يا تابوتي است كه جسد مطهر امام (ع) را با آن بر مي دارند. اول محرم سراسر پنجره هاي نخل را با سپر هاي كوچك كه دوخته و حاضر كرده بودند و تعدادشان زياد بود مي بستند و بعد روي آن خنجر مي بستند و روي اين سپر ها و خنجر هاي آن آينه بندان مي كردند؛ وسط نخل هم پارچه بزرگي گلدوزي شده بود كه تمام سطح بيروني را مي گرفت و جلو و عقب آن منظره ورودي حرم امام حسين (ع) را نشان مي داد. وسط نخل چندين نفر كه اغلب جوانان يزدي بودند، هنگام بلند كردن نخل، سنج مي زدند.
جلال گلشن؛ كتاب يزد ديروز
غذا و شيريني ها
نان برنجي
• مواد اوليه: آرد برنج، آرد سفيد، روغن و شكر
شيريني پزي سنتي در يزد سابقه اي طولاني دارد. گفته مي شود بهترين شيريني هاي دنيا در يزد پخته مي شود. شهرت شيريني هاي سنتي حاج خليفه علي رهبر يزد در جهان پيچيده است.
فرخي شاعر، روزنامه نگار، نماينده مجلس و آزادي خواه بزرگ ايران در 1268 ه.ش در يزد به دنيا آمد. وي از 1300 ه.ش در تهران روزنامه طوفان را منتشر كرد كه بيش از 15 بار توقيف شد. او در 1307 ه.ش در هفتمين دوره مجلس شوراي ملي نماينده يزد بود. سرانجام پس از مبارزات، افشاگري ها و پس از تحصن ها و گريختن ها با بهانه اي ساختگي دستگير و در 24 مهر 1318 به طور مشكوكي در زندان جان داد. ايران پس از او چنين اديب هنرمند و پهلوان دليري در ميدان فداكاري، آزادي خواهي، ميهن دوستي و استبداد ستيزي را نديده است.
اتومبيل درون عكس، اولين ماشيني است كه به يزد آورده اند. اين ماشين، فورد كلاجي و متعلق به آقاي محمد گلشن بوده است. راننده اتومبيل هم هندي است.
جلال گلشن؛ كتاب يزد ديروز
گياهان
انار
• نام علمي: Punica granatum
انار درختچه اي پر شاخ و برگ با پاجوش هاي زياد، بدون كرك، با شاخه هاي نامنظم و كم و بيش خاردار و نيمه برگريز مي باشد كه در اقاليم نيمه گرمسير و مديترانه اي به ارتفاع 2 تا 5 متر مي رسد. طبق نظريه اي خاستگاه آن ايران مي باشد. استان يزد داراي جايگاه بالايي از نظر سطح زير كشت و ميزان توليد در ايران مي باشد. برخي از ارقام مهم انار يزد بدين شرح اند: شهوار دانه سفيد، شهوار يزدي، تب ولرز، پوست سياه، ميخوش يزدي يا ملس، طوق گردن، زاغ يزدي، آمانه خاتوني و گبري دانه سياه.
اماكن اقامتي
هتل داد
• درجه و گروه: چهار ستاره • تلفن: +98-351-6229400 • فاكس: +98-351-6229449 • آدرس: يزد، يزد، خيابان دهم فروردين
پيشينه بناي اين هتل به سال 1307 و كاربري مهمانپذيري و حمل و نقل كالا باز مي گردد. اينك پس از 80 سال بازسازي گرديده است و با حفظ يادگارهاي خود داراي امكانات رفاهي مدرن گشته است. پيوند كاهگل و آجر از جلوه هاي معماري اين هتل است. از امكانات آن رستوران سنتي و همچنين رستوران و كافي شاپ رو باز واقع در پشت بام هتل، تالارهاي مختلف، استخر، سونا و جكوزي به همراه سرويس پذيرايي در محوطه استخر، پاركينگ سرپوشيده، كافي نت، فروشگاه، تور، فروش بليط و مبادله ارز و ... مي باشد.
• نوع بافت: دستباف • جنس: پشم • اندازه: 2.2 × 1.4 متر • توليد كننده: فرش نصيرياني
قدمت قاليبافي در يزد مشخص نيست. وجود قالي هاي سردار جنگي و بعضي بافندگان گمنام و آثار نادر و بديعشان گوياي يك سابقه تاريخي طولاني است. سيسيل ادواردز در كتاب قالي ايران از قول گوويا كه در سال 982 ه.ش. به يزد آمده مي نويسد: "بهترين فرش دنيا در يزد بافته مي شود." سابقه طولاني بافندگي زيلو در ميبد و پارچه هاي نخي و ابريشمي در يزد مويد اين قدمت است. شگرد بافت و نوع پشم قالي يزد منحصر به فرد است. اينك، دوباره فرش يزد در هر دو بخش دستباف و ماشيني رونقي در اين صنعت ايجاد كرده است.
كتاب ها
يادگار هاي يزد
• نويسنده: ايرج افشار • ناشر: انجمن آثار و مفاخر فرهنگي، 1374 • فيپا: يزد، آثار تاريخي • كميت: 2 جلد در 3 تجليد، 2210 صفحه، 9000 تومان
اين كتاب شرح حال آثار و ابنيه يزد است. نگارنده، براي ثبت بقاياي آثار و نگارش كتاب، سفر هاي متعددي مي كند. جلد اول با عنوان خاك يزد، مربوط به كل استان است كه شامل بخش هايي چون عقدا، اردكان، ميبد، بافق، مهريز و ... است. جلد دوم مربوط به شهر يزد مي باشد. فصل دوره شهر شامل بخش هايي چون كفله مرز، مردوا، رحيم آباد، دهنو، آبشاهي، خرمشاه و ... مي باشد. فصل شهر يزد شامل بخش هايي چون مساجد، مزارات، آب انبار ها، قلعه ها، لرد ها، خانه ها، بازار ها، محله ها و ... مي باشد.
استان يزد ده ها قلعه تاريخي جالب توجه دارد كه هر يك از آنها، راز هاي ناگفته تاريخي و سرگذشت ديرين مردم اين ديار را در خود نهفته دارند.
شهر ها و روستا ها
شهر ابركوه
• تقسيمات: شهرستان ابركوه، استان يزد • اقليم: گرم و خشك، بارش كمتر از 100 م.م. • مختصات: 53 درجه و 16 دقيقه شرقي و 31 درجه و 7 دقيقه شمالي، ارتفاع 1510 متر • جمعيت: 19164 نفر، 4270 خانوار، 2.2% رشد
ابركوه مركز شهرستان ابركوه مي باشد كه در فاصله 147 كيلومتري جنوب غربي يزد در مسير جاده يزد - شيراز قرار دارد. از كوه هاي مهم آن كوه سفيد يا گنبد عالي، قنبره يا سياه و پنج انگشت مي باشد. آنجا را ابرقو نيز خوانند و گويند چون كنار كوه بوده آن را بر كوه مي خواندند كه سرانجام ابركوه شده است. برخي از آثار و ابنيه تاريخي آن عبارتند از: گنبد عالي يا علي، مسجد جامع، پير حمزه سبزپوش يا پيرمراد، سرو ابركوه، مقبره حسن بن كيخسرو يا مزار طاووس، منار سردر نظام الملكي، گنبد سيدون و يخچال آقازاده.
هدف از ايجاد پايگاه پژوهشي ميبد در سال 1378، حفاظت از ميراث غني اين شهر شش هزار ساله در ابعاد وسيع كالبدي و روحي يا ميراث مادي و معنوي آن است. آنجا، مكاني است پژوهشي با هدف شناخت هرچه بيشتر ميبد و ثبت و ضبط اين شناخت. اين پژوهش ها از كلي ترين مسايل مربوط به شهر همچون مردم شناسي و بوم شناسي ميبد تا جزيي ترين مسايل همچون سفال و تزيينات خاص ميبد را در بر مي گيرد. وبسايت اين پايگاه نيز داراي بخش هايي چون شهر تاريخي، پايگاه پژوهشي، مركز اسناد، انتشارات، نمايشگاه عكس و اخبار مي باشد.