به جهت محاصره يزد توسط بيابان هاي خشك و صعب العبور بودن آنها و همچنين دوري از مرزهاي هر طرف ايران و همچنين به جهت داشتن شرايط نامساعد زندگي و اخلاق خاص مردمان آن ديار، اين خطه از تهاجم فرهنگ ها و نظام ها و حتي نيرو هاي طبيعي نسبتاً در امان بوده است و بافت شهري و معماري آن پس از هزاره ها زندگي مستمر به اين روزگار رسيده است. دو لقب بين المللي «دومين شهر تاريخي جهان» و «صاحب كهن و باستاني ترين بافت شهري جهان يا شهر نمونه خشت خام جهان» را به خاطر همين دلايل و صبر و شكيبايي و سازگاري و سختكوشي مردمانش، يونسكو و نهاد هاي بين المللي به اين شهر داده اند. جداي از اين القاب علمي و رسمي، لقب هاي ديگري نيز وجود دارند كه معمولاً اديباني كه از يزد بازديد كرده اند بر آن نهاده اند. از اين دسته القاب مي توان به اين موارد اشاره كرد: شهر بادگير ها، شهر دوچرخه ها، شهر شيريني، شهر آتش و آفتاب.

يزدي ها از زمان هاي دور نقش زيادي در سياست ايران و حتي جهان بازي مي كرده اند. در زير نمونه هايي در اين باره گفته شده است. نصر الله گلور يزدي از زرتشتيان مسلمان شده بود كه براي انتقامجويي از كشتار گروهي زرتشتيان به هرات گريخته و با سرداري در لشكر افاغنه صفويه را بر مي اندازد. محمد تقي خان يزدي نيز در بر روي لطفعلي خان زند نگشود و آقا محمد خان را كمك كرد و به اين ترتيب باعث براندازي زنديه و تاسيس قاجاريه شد. ميرزا رضاي كرماني كه ناصر الدين شاه قاجار را به قتل رساند نيز اصالتاً يزدي بود. سيد ضياء الدين طباطبايي نيز از ديگر يزدياني بود كه با ايجاد كودتا به حكومت قاجار پايان داد تا پهلوي به روي كار آيد. در دوران معاصر نيز دكتر سيد محمد خاتمي دو دوره رييس جمهور محبوب ايران بود و هم اكنون نيز نقش مهمي در سياست و فرهنگ ايران و جهان بازي مي كند. موشه كاتساو، رييس جمهور پيشين اسراييل نيز ديگر رييس دولت يزدي در جهان مي باشد.

جوي هرهر پايابي بوده كه شايد بيش از 60 پله مي خورده تا به آب مي رسيده اند. زمين فوقاني اين جوي مشرف بوده است بر گورستان بزرگ و قديمي يزد. اينچنين جويي با آن صدا و غرش آب و آن همه پله، آن هم در كنار يك چنين گورستاني، شب ها نقطه اي بوده است مخوف و ترسناك و محل تردد و اجتماع اشباح و اجنه. آقاي محمد رضا انتظاري مي گويد كه مرحوم حاج آقا وزيري -موسس كتابخانه وزيري- تعريف كرده كه يك شب، رنگرزي به جوي هرهر رفته بوده تا ريسمان هايش را كه رنگ كرده بوده است را در آنجا بشويد. وقتي از پله ها پايين مي رود، روشنايي و چراغ هايي به نظرش مي رسد و رفت و آمد و بزن و بكوب و شادي و شولولولو. رنگرز مانده بوده است كه چه كند؟ يكي مي گويد: رنگرز! تو ريسمانهايت را اينجا بگذار و برو؛ ما برايت خواهيم شست. رنگرز از خدا خواسته ريسمان ها را همانجا رها مي كند و پا به فرار مي گذارد. صبح روز بعد كه به سراغ جوي مي رود مي بيند كه تمام ريسمانش شسته و تميز در ميدان وسيعي كه بالاي جوي بوده، روي چوب ها پهن است.

• تلفن: +98-351-6268340
• آدرس: يزد، ميدان اميرچخماق، ابتداي خيابان قيام

موزه آب يزد در سال 1379 گشايش يافت. اين موزه محل مناسبي براي شناخت آثار و ابنيه تاريخي در زمينه هاي مختلف مربوط به آب است. در اين موزه لوازم مختلف حفر قنوات، ابزار و ادوات اندازه گيري حجم آب، وسايل تامين روشنايي در قنات، اسناد و مدارك خريد و فروش آب، وقف نامه هاي قديمي، كتابچه ميراب ها، اسناد توزيع آب، ظروف نگهداري و حمل آب و بسياري لوازم و اشياء ارزشمند ديگر در معرض ديد همگان قرار گرفته است. اين موزه در يكي از ارزشمند ترين آثار معماري سنتي يزد به نام خانه كلاهدوز ها واقع شده است.

/pen dā.rU.mā.dā/

زهوار در رفته.

• موقعيت: ضلع جنوبي ميدان امير چخماق
• محلات مجاور: سرباز، خواجه خضر، نظركرده

نام اين محله ابتدا دهوك بوده است و پس از احداث مجموعه اميرچخماق توسط امير چخماق شامي از حكام يزد در زمان شاهرخ تيموري و همسرش ستي فاطمه در دهوك سفلي، به نام كنوني تغيير نام داد. اين مجموعه در قرن نهم هجري بنا گرديده است. اين محله در زمان تاسيس اين مسجد خارج از حصار يزد قرار داشته است. يزديان اين محله را ميرچخماق يا ميرچماق نيز مي خوانند. برخي از ابنيه شاخص تاريخي آنجا عبارتند از: مجموعه اميرچخماق، كاروانسراي ابوالقاسم، خانه رشتي ها، حمام سهل ابن علي، بقعه ستي فاطمه، كاروانسراي علي چي، آب انبار امير چخماق.

• نام علمي: Acinonyx jubatus venaticus

يوز داراي بدني كشيده، شكمي بالا، پوزه اي كوچك، دست و پاهايي بلند با پنجه هايي كند است. پوشش بدنش، نخودي رنگ با خالهاي سياه و گرد و كوچك است و داراي موهاي زبر و كوتاهي است. يوز به شيوه برخورد يك پا بر روي زمين در هر لحظه، مي‌تواند به سرعت 100 كيلومتر در ساعت برسد. تعداد بسيار اندكي از آنها در جهان و همه نيز در ايران وجود دارند كه استان يزد از مناطق عمده زيستگاه هاي آنهاست و به شدت تحت حفاظت قرار دارند. غذاي آنها جبير، آهو، قوچ، ميش، كل و بز و خرگوش وحشي است.

• اهميت: تاريخي، مذهبي
• آدرس: يزد، خيابان مسجد جامع
• بازديد: رايگان، رفتن به مناره ها و سرداب قنات با بليط فروشي

اين مسجد درخشان ترين بناي يزد است. بناي ابتدايي آن را گرشاسب بن علي بن فرامرز بن علاء الدوله كالنجار در دوره كاكويه و حدود سال 500 ه.ش. بر جاي آتشكده اي نهاد. سپس اين بنا در چندين دوره و توسط افرادي ديگر مانند سيد ركن الدين محمد بن قوام الدين محمد بن نظام حسيني يزدي قاضي، شاه يحيي بن مظفر، شاه نظام كرماني، امير جلال الدين چخماق شامي و ... تعمير و تكميل شد. درخشندگي كاشي ها، بلندي مناره ها، زيبايي گچكاري، گشادگي صحن، خوابيدگي گنبد و شبستان زمستاني وسيع، از عوامل زيبايي اين يادگار هزار ساله يزد است.

فلسفه نخل برداري يزديان به اين صورت است كه آنچه در روز عاشورا براي حضرت امام حسين (ع) انجام نگرديده، اين مردم معتقد وعلاقه مند به امام حسين (ع) براي او و خانواده اش انجام مي دهند؛ از اين رو نخل را ابداع كردند؛ به اين صورت كه يعني محفه يا تابوتي است كه جسد مطهر امام (ع) را با آن بر مي دارند. اول محرم سراسر پنجره هاي نخل را با سپر هاي كوچك كه دوخته و حاضر كرده بودند و تعدادشان زياد بود مي بستند و بعد روي آن خنجر مي بستند و روي اين سپر ها و خنجر هاي آن آينه بندان مي كردند؛ وسط نخل هم پارچه بزرگي گلدوزي شده بود كه تمام سطح بيروني را مي گرفت و جلو و عقب آن منظره ورودي حرم امام حسين (ع) را نشان مي داد. وسط نخل چندين نفر كه اغلب جوانان يزدي بودند، هنگام بلند كردن نخل، سنج مي زدند.

• مواد اوليه: شكر، آرد و روغن

شيريني پزي سنتي در يزد سابقه اي طولاني دارد. گفته مي شود بهترين شيريني هاي دنيا در يزد پخته مي شود. شهرت شيريني هاي سنتي حاج خليفه علي رهبر يزد در جهان پيچيده است. براي تهيه پشمك ابتدا شكر را ذوب كرده و مواد گداخته را به صورت حلقه در آورده و به دفعات بسيار آنها را مي كشند تا زماني كه كم كم رنگ آنها سفيد شود و رشته هاي نازك پشمك توليد شود.

آيت الله سيد روح الله خاتمي در سال 1285 ه.ش در اردكان به دنيا آمد. تحصيلات ديني را در اردكان، اصفهان و قم گذراند. اين عارف و عالم ديني برجسته، حوزه علميه اردكان را پايه نهاد. وي امام جمعه اردكان و يزد و نماينده مجلس خبرگان بود. مناعت طبع، مردم داري، ساده زيستي، احتياط در بيت المال از ويژگي هايش بود. زندگي خود را از راه كشاورزي مي گذراند. سيد محمد خاتمي، فرزند وي، براي دو دور پيوسته رييس جمهور ايران بود. وي در 4 آبان 1367 ه.ش از دنيا رفت و در اردكان به خاك سپرده شد و مزارش زيارتگاه مردم است.

/pUl pUl peydA mokonā/

پول، پول پيدا مي كند و يا مي آفريند.

در اثبات فراهم آمدن پول و ثروت نزد ثروتمندان گويند.

• زمان: عاشوراي سال 1325 ه.ش.
• مكان: ميدان امير چخماق

اين عكس مربوط به عزاداري شيعيان يزدي در 10 محرم يا 14 آذر 1325 در ميدان امير چخماق و در سوگ امام سومشان مي باشد. امام حسين (ع) همسر دختر پادشاه ايران يزدگرد سوم مي باشد؛ از اين رو ايشان و نوادگانشان براي زرتشتيان نيز گرامي هستند. از رسوم عزاداري در ميدان اميرچخماق، چرخاندن نخل بوده است. عزاداران ابتدا نخل را از محل كنوني آن برداشته، پس از هفت بار چرخاندن دور كلك ميدان آن را به محل فعلي دكان حاجي خليفه مي برده اند و در دهه آخر دوباره آن را به محل كنوني اش بر مي گردانده اند.

• نام علمي: Punica granatum

انار درختچه اي پر شاخ و برگ با پاجوش هاي زياد، بدون كرك، با شاخه هاي نامنظم و كم و بيش خاردار و نيمه برگريز مي باشد كه در اقاليم نيمه گرمسير و مديترانه اي به ارتفاع 2 تا 5 متر مي رسد. طبق نظريه اي خاستگاه آن ايران مي باشد. استان يزد داراي جايگاه بالايي از نظر سطح زير كشت و ميزان توليد در ايران مي باشد. برخي از ارقام مهم انار يزد بدين شرح اند: شهوار دانه سفيد، شهوار يزدي، تب ولرز، پوست سياه، ميخوش يزدي يا ملس، طوق گردن، زاغ يزدي، آمانه خاتوني و گبري دانه سياه.

• درجه و گروه: چهار ستاره، C
• تلفن: +98-351-8242812~5
• فاكس: +98-351-8242811
• آدرس: يزد، يزد، صفاييه، خيابان تمسار فلاحي، ميدان امام حسن (ع)

هتل چهار ستاره صفائيه، در يكي از مناطق خوش آب و هواي شهر يزد واقع شده است كه از سرسبزي و زيبايي چشمگيري برخوردار است. اين هتل در نقطه اي واقع شده كه دسترسي به ديگر نقاط شهر را در كمترين زمان ممكن ميسر ساخته است. هتل صفاييه با استفاده از فنآوري ها و تجهيزات روز و همچنين با حفظ زيبايي هاي فرهنگي ايراني پذيراي ميهمانان گرامي مي باشد.

• نوع بافت: دستباف
• جنس: ابريشم
• اندازه: 1.58 × 1.05 متر
• توليد كننده: فرش نصيرياني

قدمت قاليبافي در يزد مشخص نيست. وجود قالي هاي سردار جنگي و بعضي بافندگان گمنام و آثار نادر و بديعشان گوياي يك سابقه تاريخي طولاني است. سيسيل ادواردز در كتاب قالي ايران از قول گوويا كه در سال 982 ه.ش. به يزد آمده مي نويسد: "بهترين فرش دنيا در يزد بافته مي شود." سابقه طولاني بافندگي زيلو در ميبد و پارچه هاي نخي و ابريشمي در يزد مويد اين قدمت است. شگرد بافت و نوع پشم قالي يزد منحصر به فرد است. اينك، دوباره فرش يزد در هر دو بخش دستباف و ماشيني رونقي در اين صنعت ايجاد كرده است.

• گرد آورنده: اكبر قلمسياه
• ناشر: يزد و گيتا، 1373 و 1379
• فيپا: يزد، سير و سياحت، سفرنامه ها، تاريخ
• شابك: 96490342-4-X
• كميت: فعلاً 2 جلد، 580 صفحه، 1200 و 1100 تومان

يكي از منابع درخور توجه در زمينه تاريخ يزد و اوضاع اجتماعي و فرهنگي آن در ايام مختلف، سفرنامه هاي سياحان است. در اين كتاب حدود 55 نوشته سياحان درباره يزد گردآوري و به ترتيب سال نگارش منتشر شده است. مشخصات كتاب هاي سفرنامه نيز در بخش كتابنامه آورده شده است. خواننده با خواندن آن پانورامايي تاريخي از يزد در ذهنش مجسم مي كند. عنوان بعضي از نوشته هاي آن بدين شرح است: سفرنامه ماركو پولو، سفرنامه پولاك، سفرنامه كنلل مك گركر، خاطرات حاج سياح، سفرنامه ادوارد براون، سفرنامه جكسن، گشتي در خاك يزد، بالاخره به يزد بر مي گردم.

• عكاس: همايون امير يگانه
• نويسنده: محمد زمانيان
• كتاب: يزد، نگين كوير

يكي از درخشان ترين بنا هاي شهر يزد را مي توان مسجد جامع ناميد. درخشندگي كاشي ها، بلندي مناره ها، زيبايي گچ كاري و شبستان زمستاني وسيع، هر يك عنصري و عامل از بزرگي، زيبايي و هنرمندي اين يادگار ارجمند هزار ساله يزد است. در كنار اين مسجد كتابخانه وزيري احداث شده كه گنجينه اي نفيس از قرآن ها و كتاب هاي خطي است.

• تقسيمات: شهرستان ابركوه، استان يزد
• اقليم: گرم و خشك، بارش كمتر از 100 م.م.
• مختصات: 53 درجه و 16 دقيقه شرقي و 31 درجه و 7 دقيقه شمالي، ارتفاع 1510 متر
• جمعيت: 19164 نفر، 4270 خانوار، 2.2% رشد

ابركوه مركز شهرستان ابركوه مي باشد كه در فاصله 147 كيلومتري جنوب غربي يزد در مسير جاده يزد - شيراز قرار دارد. از كوه هاي مهم آن كوه سفيد يا گنبد عالي، قنبره يا سياه و پنج انگشت مي باشد. آنجا را ابرقو نيز خوانند و گويند چون كنار كوه بوده آن را بر كوه مي خواندند كه سرانجام ابركوه شده است. برخي از آثار و ابنيه تاريخي آن عبارتند از: گنبد عالي يا علي، مسجد جامع، پير حمزه سبزپوش يا پيرمراد، سرو ابركوه، مقبره حسن بن كيخسرو يا مزار طاووس، منار سردر نظام الملكي، گنبد سيدون و يخچال آقازاده.

• سايت: meibodrc.ir

هدف از ايجاد پايگاه پژوهشي ميبد در سال 1378، حفاظت از ميراث غني اين شهر شش هزار ساله در ابعاد وسيع كالبدي و روحي يا ميراث مادي و معنوي آن است. آنجا، مكاني است پژوهشي با هدف شناخت هرچه بيشتر ميبد و ثبت و ضبط اين شناخت. اين پژوهش ها از كلي ترين مسايل مربوط به شهر همچون مردم شناسي و بوم شناسي ميبد تا جزيي ترين مسايل همچون سفال و تزيينات خاص ميبد را در بر مي گيرد. وبسايت اين پايگاه نيز داراي بخش هايي چون شهر تاريخي، پايگاه پژوهشي، مركز اسناد، انتشارات، نمايشگاه عكس و اخبار مي باشد.