اردکان |
|
خلاصه: سیری کوتاه در تاریخ و جغرافیای اردکان و بررسی آثار باستانی و بنا های تاریخی اردکان. کلمات کلیدی: اردکان، مسجد جامع اردکان، مسجد زیر ده اردکان، مسجد کچیب، حمام محله چرخاب، حسینیه بازار نو اردکان، منظریه، حوض عباس. |
|
کتاب: یادگارهای یزد تعداد جلد: 2 مجلد در 3 تجلید نویسنده: ایرج افشار ناشر: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی، تهران |
|
ایرج افشار ایرج افشار در تهران و با عشق به سرزمین مادر و پدریش یزد و در خاندانی اهل ادب و سیاست متولد شد. نام پدرش محمود و نام مادرش نصرت است. او درس را از دبستان زرتشتیان آغاز و سپس در مدرسه شاهپور و دبیرستان فیروز بهرام ادامه داد و در انجام وارد دانشکده حقوق دانشگاه تهران شد. وی از ذخایر ادبی و علمی ایران شمرده می شود و در فن کتابشناسی و کتابداری بی مانند است. او در زمینه ایرانشناسی و کتابشناسی تحقیق، مقالات و آثار فراوانی دارد. عنوان پاره ای از مشاغل و سمت ها و فعالیت های وی بدین قرار است: ریاست کتابخانه و مرکز اسناد ملی، استاد دانشکده علوم اجتماعی، دانشکده علوم انسانی و دانشکده علوم تربیتی دانشگاه تهران، استاد دانشگاه برن سوییس، ریاست مرکز تحقیق ایرانشناسی دانشگاه تهران، بنیان گذار مجله فرهنگ ایران زمین، عضو هیات انتخاب کتاب، عضو کمیته جایزه کتاب سال، عضو انجمن کتابداران ایران، عضو هیات اجرایی انجمن تاریخ، همکاری با مجله جهان نو، مدیر داخلی مجله آینده، سردبیر مجله مهر، سردبیر مجله سخن، مدیر مجله کتاب های ماه، همکاری در تاسیس کلوب کتاب، مدیر و سردبیر مجله راهنمای کتاب، فهرست نگاری مجموعه کتاب های فارسی چاپی دانشگاه هاروارد و کتابخانه ملی اتریش و ... همچنین از فعالیت های اوست انتشار آثاری چون: نثر فارسی معاصر، یادداشت های قزوینی، یادگار های یزد، تاریخ یزد، تاریخ جدید یزد، راهنمای تحقیقات ایران، نامه های قزوینی به تقی زاده، واژه نامه یزدی، کتابشناسی فهرست های نسخه های خطی فارسی، یزدنامه، کتابشناسی فردوسی، کتابخانه های ایران، فهرست نامه کتابشناس های ایران، سیر کتاب در ایران، شاهنامه از خطی تا چاپی، صحافی سنتی، فهرست مقالات فارسی، پژوهش های ایرانشناسی نامواره دکتر محمود افشار، ریاض الفردوس خانی، فرهنگ ایران زمین، نامه های تهران، گلگشت در وطن سفرنامچه، فهرست دستنویس های فارسی در کتابخانه ملی اتریش و آرشیو دولتی اتریش در وین و ... |
|
|
|
حسینیه یا تکیه بازار نو در خیابان فرح اردکان یزد؛ طبق معمول یک نخل نیز در کنار تکیه ها برای برای مراسم عزاداری محرم وجود دارد. ایرج افشار، کتاب یادگار های یزد
1- مقدمه ۩
اردکان یکی از بخش های بزرگ یزد است که مرکزش اردکان نام دارد و بر سر جاده اصفهان به یزد در شصت و دو کیلومتری یزد واقع شده است. اردکان از موقعی که جاده کنونی ایجاد شد رونق و آبادانی یافت و به صورت شهر کوچکی درآمد و از آثار قدیمی در خود شهر، اثر مهمی دیده نمی شود.
میان اهل محل شایع است که آبادی قدیم اردکان در محلی به نان «زردک» (1) ۞ قرار داشته که امروز خراب و آثار ویرانه آن دیده می شود.
همچنین می گویند که بهاء الدین آباد، واقع در شمال اردکان وقف نامه ای داشته است که آبادی آنجا را مربوط به هفتصد سال قبل و حد جنوبی آن را میبد معین می کرده است!
در کتب تاریخ یزد از اردکان نام رفته و صاحب جامع مفیدی از آنجا به عنوان «بلده» (2) ۞ و «قصبه» (3) ۞ یاد کرده است. در آنجا خانقاهی توسط مشایخ دادایی یزد با موقوفات بسیار بر پا شده بوده است که در عصر صفوی ظاهراً صورت آبادانی نداشته است (4) ۞.
در «جامع الخیرات» ذیل آثاری که سید رکن الدین حسینی یزدی بر خانقاه عقدا وقف کرده بوده، اردکان از «قرای» میبد شمرده شده است. (5) ۞ احمد کاتب هم در تاریخ خود می نویسد: "... به قریه اردکان که از ولایت میبد است ...." از این نکته مجموعاً معلوم می شود که اردکان تا عصر صفوی از توابع میبد به شمار می رفته است.
آثار قدیمی و تاریخی ای که در شهر اردکان موجود است بدین شرح معرفی می شود:
|
شبکه چوبی مسجد جامع اردکان در اردکان یزد، متعلق به قرن 10. ایرج افشار، کتاب یادگار های یزد
2- مسجد جامع ۩
مسجد جامع شهر در کنار بازار و در محله قدیمی واقع و متعلق به قرن دهم است. یکی از زیلو های وقفی قدیمی آن مورخ 1038 هجری قمری (6) ۞ است. مسجد خصوصیتی از حیث کاشیکاری و گچ بری و تزیینات ندارد. در بزرگ ورودی آن چوبکاری است، با قطعاتی به شکل مخمس. و اخیراً آن را با رنگ پوشانیده اند. بر روی دماغه دست چپ در، هشت قطعه فلز به شکل مربع کوبیده شده بوده است که فعلاً چهار قطعه در قسمت فوقانی باقی است. بر این قطعات فلزی «الله» و «محمد» به خط کوفی کنده کاری شده است.
3- مسجد زیر ده ۩
مسجدی کوچک است که ظاهراً در اوایل قرن دهم در محله زیر ده بنا شده و قدیمی ترین مسجد اردکان است و آن را مسجد سفلی هم گفته اند. بر در ورودی قسمت تابستانی آن که دری ساده است این عبارت به خط نسخ کنده شده است:
◊ لنگه راست: "وقف کرد این در را قربة الی الله قاسم حاجی جلال" ◊ لنگه چپ: "این در را بر مسجد زیر قریه اردکان، سنه 989 (7) ۞."
عبارات مذکور در ذیل نصب است: "وقف صحیح نمود توفیق آثار حسین ولد صفی اردکانی تمامی یک در باغ شوراب من حوالی قصبه مزبوره که به موجب وقف نامچه علی حده که هر سال مبلغ سه هزار دینار از وجه اجاره باغ مزبور به مصرف وصالی قرآن مجید مسجد سفلی برسانند؛ 1218 (8) ۞."
محراب دارای کاشی کاری بوده است و قسمتی از قطعات کاشی آن را از جا خارج ساخته، در دیوار سمت چپ محراب چسبانیده اند. قطعات باقی مانده چهار کاشی مربع و یک قطعه مثلث (جمعاً در محیطی به طول و عرض 30 × 90 سانتی متر) است، با این عبارت:
"... (پس از دوازده امام) سنه 1017 (9) ۞ در تاریخ (10) ۞ کاتبه قاسم محمد اسمعیل، وقف کرد استاد مهدی بن استاد محب فقاع (11) ۞ (؟ بدون نقطه) این تاریخ (12) ۞ را در مسجد زیر قریه اردکان؛ کاتبه قاسم."
|
نقشه موقعیت نسبی و راه های دسترسی به اردکان از شهر های یزد و اصفهان. |
|
منظریه اردکان، حیاط و بنایی نظر کرده که گویند در آنجا عده ای را شفا داده اند. ایرج افشار، کتاب یادگار های یزد
4- مسجد کچیب ۩
از آثار مسجدی است در کشخوان کچیب (13) ۞ در یک کیلومتری اردکان که فعلاً چهار دیوار حیاط و مختصری از بنای مسجد آن دیده می شود و با وجود ویرانگی بیش از سیصد سال قدمت ندارد. میان اهل محل روایت است که از این مسجد به وسیله نقبی به میبد و نقبی به زردک راه بوده است.
5- لوحه کاشی حمام محله چرخاب ۩
بر سردر ورودی حمام محله چرخاب، یک قطعه کاشی به اندازه 35 × 60 سانتی متر به رنگ های آبی لاجوردی و سیاه نصب است و در آن نقش دو طاووس که روبروی یکدیگر ایستاده اند و چهار سرو در دو طرف آن ها و دو بلبل بر بالای سر سرو ها دیده می شود و در حاشیه این نقش دوازده امام به خط نسخ با رقم کاشی پز کتابت شده است، اینچنین:
"عمل العبد الضعیف المحتاج الی رحمة الله الملک الغنی، حیدر بن حسین الاردکانی ×دو کلمه خوانده نشد×، تحریراً فی شهر محرم الحرام سنه تسع و خمسین تسع مائه."
6- حسینیه بازار نو ۩
این حسینیه (تکیه) با جلالی خاص در کنار خیابان فرح واقع است. با ایجاد خیابان قسمتی از بدنه شمال آن بریده شده است. بدنه جنوبی حسینیه غرفه هایی در سه طبقه دارد و مختصر کاشی کاری شده است. در وسط حسینیه کلک (14) ۞ آجری زیبایی دیده می شود.
7- منظریه ۩
حیاط و بنایی است به شکل مثمن در جنب حسینیه علی بیک که متناوباً چهار ضلعش دو متر و نیم و چهار ضلع دیگر یک متر است و در کنار آن در محلی که نظر کرده دانسته اند، اطاقی در دو طبقه بنا شده است که بنا بر کتیبه آن ساخته سال 1317 قمری (15) ۞ است. کتیبه از هشت قطعه کاشی مستطیل در حاشیه و نیم دایره ای با نقش گنبد و گلدسته در بالا ترکیب، و اشعار زیر بر آن نقش شده است:
|
| ...................................شــد بــر افــلـاک زیـن مـکـان نـوری ...................................آن مـبرا ز وسـمــه (16) ۞ چـه و چـون ...................................آن مـــــنـــــزه ز زاده و هـــمـــســـر ...................................عافـیـت یـافـت چـنـد کــس ز مـرض ...................................در مـحـرم ×××××××××××××× ...................................عـشــر دویـم اواسطـش بـودی (17) ۞ ...................................................................... | ......................... 1 .............................. 2 .............................. 3 .............................. 4 .............................. 5 .............................. 6 ............................................. | ...................................کـــرد حـــاصــل از آن شــفــا کـوری ...................................مـــنـــظــــر آرای چــــهــــره گــــردون ...................................روشنی ××× اینجا (؟) عیان یکسر ...................................مـنـکـرش نـیـسـت غـیـر اهـل غـرض ...................................سـنـه یــک هــزار و ســیــصــد و نــه ...................................کـــیـــن ××× بــــاب بــــنــــمــــودی ...................................................................... | |
|
|
لوحه کاشی حمام محل چرخاب اردکان به رنگ لاجوردی و سیاه، عبارات و ذکر تصاویر در متن آمده است. ایرج افشار، کتاب یادگار های یزد
"صاحب این خشت میرزا علیرضای میر محمد شمس الدین به سعی این حقیر، استاد احمد حسین میرزا تمام شد در کارخانه خیر الحاج علی محمد کاشی پز سنه 1317 (18) ۞."
این محل مورد احترام بسیار است و مردم برای آنجا نذورات می فرستند و در آن روضه خوانی برقرار می کنند.
پس از بازدید آبان 1345، اکنون که این سطور به فاصله دو سال چاپ می شود آن بنا را خراب کرده اند و اثری از آن بر جا نیست.
8- حوض عباس ۩
بنای «حوض عباس» را جدیداً ساخته اند و اثری از آثار قدیم در آن مشهود نیست. محلی نظر کرده است. |
|
کتاب یادگار های یزد این کتاب گرانسنگ اثر ایرج افشار و در 2 جلد و 3 تجلید و بیش از 2000 صفحه شامل شرح حال و توصیف آثار و ابنیه مختلف یزد می باشد. مولف پس از بیم از وضع رو به نابودی آثار و ابنیه تاریخی یزد و احساس خطر از جانب نوسازان هوسباز و از سوی دیگر سوداگران و عتیقه بازان، با عشقی خستگی ناپذیر به سرزمین مادری به امید ثبت و ضبط بقایای آثار به وسیله نقل مطالب و چاپ عکس و اندازه و نقشه آنها با هدف حفظ و نگاهداری از آنها و اینکه آیندگان بدانند این آثار و ابنیه چه و در کجا بوده اند، دست به سفر های متعددی می زند و تقریباً از تمام آبادی های مهم استان و آثار و ابنیه اشان بازدید می کند و در آخر دست به تالیف این کتاب می زند. جلد اول یادگار های یزد نام «خاک یزد» حاوی اطلاعات مربوط به آثار و ابنه قدیمی نواحی مختلف استان و خارج از شهر یزد است که شامل بخش های عقدا، اطراف عقدا، اردکان، میبد و آبادی های آن، رستاق، خضر آباد (ندوشن و کذاب)، رباطات، بافق و بهاباد، مهریجرد (مهریز)، پشتکوه، گاریزات، هرات و مروست، ابرقو و مضافات، پیشکوه و میانکوه می باشد. جلد دوم مربوط به آثار و ابنیه شهر یزد می باشد که به دو قسمت اصلی دوره شهر و شهر یزد تقسیم شده است. قسمت اول یا قسمت دوره شهر شامل بخش های کفله مرز، ارنوا (ابرند آباد)، حاجی آباد، محمود آباد (مردوا)، کثه (کثنو و کهنویه)، رحیم آباد، مریاباد (مریم آباد)، یعقوبی، محمد آباد چاهوک، دهنو، فتح آباد، سید میرزا، رحمت آباد، نجف آباد، آبشاهی (نعیم آباد)، خرمشا (خرمشاه) و اهرستان (ارسون) می باشد. قسمت دوم یا شهر یزد شامل بخش های مساجد بزرگ و معروف، مسجد های کوچک یا محله ای، مساجد دیگر یزد، مزارات و مقابر و بقاع، مدارس، آب انبار ها، دروازه ها و حصار ها و خندق ها و برج ها و قلعه ها، میدان ها و لرد ها، خانه های قدیمی، باغ ها، حسینیه ها، سقا ها و پایاب ها، آسیا ها، قیصریه ها و بازار ها و بازرچه ها، کاروانسرا ها، حمام ها، کوچه ها، محله ها، آثار دیگر اسلامی، قنوات و آثار و ابنیه زرتشتی می باشد. |
|
|
|
دیدگاه های خوانندگان درباره این مقاله: | 4 دیدگاه واپسین از 4 دیدگاه |
مزخرف است که اردکان قریه میبد بوده است 10/1/2009 6:12:20 AM
اگر اردکان روزی برای میبد بوده است این مربوط به تاریخ است باید دید حال و آینده چه اتفاقی می افتد وقتی استان نگین با دلسوزی مردم شریف اردکان و مسولین جناب آقای خاتمی و تابش تاسیس شد آنوقت میبد جز اردکان است ویزد هم به این شهر غبطه خواهد خورد نمونه اش آزادسازی زمین های محدوده شهرعزیزمان از همسایه غاصب که هیچ کس نتوانست سندی محکمتر بیاورد. به امید پیروزی بعدی انشااله
2/16/2011 10:13:30 AM
برزگر و فتوحی باهاتون موافقم اونم خفن اینده ای نزدیک استان نگین به مرکزیت اردکان و شامل شهرستان های اردکان خوروبیابانک طبس نایین میبد 5/18/2011 10:13:06 PM
این عکسی که گفته اند حسینیه بازارنو حسینیه کوشکنو هست البته به گفته قدیمی های اردکان که وچند سال پیش این را تایید کردند 1/19/2017 6:12:57 PM |
|
هنگام چاپ: 12/2/2007 2:10:32 AM | امتیاز: 3.81 از 5 در 16 رای | شمار بازدید: 53360 | شمار دیدگاه: 4 |
|
|