1- چكيده
يكي از بلاياي طبيعي اي كه هر ساله موجب خسارت هاي زيادي در نواحي خشك و بياباني جهان از جمله «ايران» و منطقه يزد مي شود، باد هاي شديد و طوفان ها است. به سبب موقعيت جغرافيايي و شرايط اقليمي، اين منطقه همواره در معرض باد هاي شديد و طوفان هاي گرد و خاك قرار دارد. از اين جهت، شناخت رژيم باد هاي شديد و طوفان هاي منطقه يزد به منظور كاهش آثار مخرب اين پديده به ويژه در امر تثبيت ماسه هاي روان، ضروري است.
اين تحقيق با استفاده از داده هاي ديد افقي، سرعت و جهت باد، رطوبت نسبي، دما، فشار، ابر و پديده گرد و خاك ايستگاه هاي سينوپتيك يزد و «كرمان»، داده هاي جو بالاي اين ايستگاه ها و نقشه سينوپتيك در طي دوره آماري 1362 تا 1382 انجام شده است.
نتايج مطالعه نشان مي دهد كه بيش از 77 درصد باد هاي شديد منطقه از سمت 250 تا 330 درجه وزيده و سرعت آن بين 25 تا 29 متر در ثانيه در نوسان است. اين باد هاي شديد در ساعت هاي بعد از ظهر مي وزند. وزش باد هاي غالب از سمت شمال غرب و غرب است. بيش از 50 درصد از باد هاي شديد و طوفان هاي منطقه در ماه هاي ارديبهشت و فروردين رخ مي دهند.
در ابتداي دوره گرم سال و انتقال فصل، ناپايداري هاي جوي و طوفان هاي گرد و خاك در منطقه افزايش پيدا مي كند. علت اصلي اين پديده، وزش باد هاي شديدي است كه به دنبال تغييرات سريع فشار و دماي هوا در اين موقع از سال رخ مي دهد. عبور يك سامانه كم فشار با جبهه سرد و خشك از سمت غرب و شمال غرب همراه با وجود ناوه در تراز هاي 850 و 500 هكتو پاسكال و ناپايداري محلي، مهم ترين علل بروز اين باد هاي شديد در منطقه است.
واژگان كليدي: يزد، باد، طوفان، ناپايداري، نقشه سينوپتيك.
2- مقدمه
3- مواد و روش ها
4- نتايج
4-1- بررسي وضعيت باد هاي سطح زمين در منطقه
4-2- بررسي وضعيت باد هاي شديد و طوفان هاي منطقه در ماه هاي مختلف سال
4-3- تحليل آماري از وضعيت باد هاي شديد و طوفان هاي گرد و خاك در روز هاي طوفاني نمونه انتخابي در منطقه
4-4- تحليل سينوپتيكي شديد ترين باد ها و طوفان هاي ماسه در دوره هاي انتخابي نمونه در منطقه
4-4-1- بررسي و تحليل طوفان 8 خرداد سال 1382
4-4-2- بررسي و تحليل طوفان 12 ارديبهشت سال 1380 در منطقه مطالعه شده
4-4-3- بررسي و تحليل طوفان 17 ارديبهشت 1368
5- نتيجه گيري
با توجه به بررسي داده هاي مربوط به باد ها و طوفان هاي گرد و خاك در منطقه مطالعه شده، نتايج زير حاصل مي شود:
1- بررسي گلباد هاي سطح زمين در منطقه نشان مي دهد كه وزش باد هاي غالب در ماه هاي آذر و دي، از جنوب شرق بوده و سرعت آن به بيش از 16 نات مي رسد. بيشترين درصد باد آرام در فصل پاييز (آبان با 58 درصد) بوده و جهت باد هاي غالب، شمال غرب، غرب و جنوب شرق است. جهت باد هاي غالب در فصول بهار (با سرعت 27 نات)، تابستان و زمستان (با سرعت 21 نات)، شمال غرب و غرب بوده و از دي تا بهمن از مقدار باد آرام كاسته مي شود (از 52 درصد به 42 درصد).
2- وزش باد هاي شديد و طوفان هاي ماسه در منطقه يزد با شدت زياد و سرعت بيش از 100 كيلو متر در ساعت به ويژه در ماه هاي اسفند تا خرداد به شكل حاد تري در آمده و گاهي به صورت طوفان هاي سياه در منطقه رخ مي دهد.
3- با بررسي باد هاي شديد در روز هاي طوفاني انتخابي، مشخص مي شود كه 60 درصد از باد هاي شديد در ماه هاي ارديبهشت و فروردين رخ مي دهد و همچنين طوفان هايي كه ديد افقي را به صفر كاهش داده و نيز شديد ترين طوفان ها در ماه ارديبهشت اتفاق مي افتد. فشار هواي «ايستگاه سينوپتكي يزد» در لحظه باد هاي شديد بين 866.4 و 878.4 هكتو پاسكال در نوسان است.
4- در ابتداي دوره گرم سال و انتقال فصل (از اسفند به بعد)، ناپايداري هاي جوي در اين منطقه افزايش پيدا مي كند و طوفان هاي گرد و خاك نيز بيشتر مي شود. علت اصلي اين پديده، وزش باد هاي شديدي است كه به دنبال تغييرات سريع فشار هوا و دما در اين موقع از سال در منطقه مطالعه شده رخ مي دهد.
5- تحليل شديد ترين باد ها در دوره انتخابي نمونه نشان مي دهد كه باد هاي شديد و طوفان هاي 8 خرداد سال 1382 و 17 ارديبهشت 1368 به سبب ناپايداري محلي درون يك سامانه كم فشار، ايجاد ابر هاي كومه اي، گراديان دما و وجود ناوه اي كم عمق ولي با حركت سريع كه سبب فرا رفت هواي سرد و باد هاي شديد در سطح زمين شده، بوده است. جهت اين باد ها كه بين 280 تا 330 درجه در نوسان بوده، نشان از عبور يك جبهه سرد و خشك از سمت غرب - شمال غرب در منطقه داشته است.
6- علت باد هاي شديد و طوفان 12 ارديبهشت 1380 به سبب عبور يك سامانه كم فشار كه در تراز هاي بالا تر جو با يك ناوه همراهي مي كند بوده است. وجود هواي گرم در لايه زيرين جو و هواي سرد در تراز هاي مياني جو و ايجاد ابر هاي كومه اي، سبب ناپايداري شديد جو منطقه شده است. ولي به سبب خشك بودن هواي منطقه، به جاي بارش باران، انرژي آزاد شده از اين ابر ها به صورت باد هاي شديد در منطقه حادث شده است.
7- بررسي زمان وقوع، جهت و سرعت باد هاي شديد و طوفان هاي منطقه يزد نشان مي دهد كه بيش از 77 درصد اين باد ها از سمت 250 تا 330 درجه وزيده و سرعت آن ها بين 15 تا 29 متر بر ثانيه بوده و در ساعت هاي بعد از ظهر وزيده اند. | 
كمال اميدوار
