1- چكيده
خشكسالي يكي از بلاياي طبيعي است كه با خسارت هاي مالي و جاني فراواني همراه است. اين پديده، تحت هر رژيم بارش و رژيم دمايي اي به وقوع مي پيوندد. ارايه يك تعريف مورد قبول عام در مورد خشكسالي وجود ندارد؛ زيرا نزد افراد با تخصص هاي مختلف، داراي معاني متفاوتي است و در منابع علمي، به رخداد هاي خشكسالي هواشناسي، هيدرولوژيكي و كشاورزي اشاره شده است. خشكسالي هواشناسي را كمبود غير نرمال و طولاني مدت بارش گويند. خشكسالي هيدرولوژيكي، به كاهش چشمگير سطح آب درياچه ها، رودخانه ها، مخازن و غيره مربوط است . خشكسالي كشاورزي، وضعيتي است كه ميزان رطوبت موجود در خاك براي محصول ناكافي است.
موضوع اين مقاله، بررسي و مقايسه عدم تطابق روند خشكسالي هواشناسي و خشكسالي هيدرولوژيكي در دو حوزه آبريز همجوار در دامنه شمالي «شيركوه» «يزد» است. در ابتدا، خشكسالي هواشناسي با استفاده از روش «گيپس» و «ماهر»، و خشكسالي هيدرولوژيكي با استفاده از روش «نمره استاندارد z» محاسبه و در ادامه نيز وجود يا عدم وجود روند خشكسالي هواشناسي و خشكسالي هيدرولوژيكي با استفاده از تحليل همبستگي در سطح دو حوزه آبريز «اسلاميه» و «فخر آباد» واقع در دامنه شمالي شيركوه يزد مورد بررسي، تحليل و مقايسه قرار گرفته است.
براي اجراي اين تحقيق از داده هاي بارندگي ساليانه دو ايستگاه باران سنجي وابسته به «وزارت نيرو» در طي يك دوره مشترك آماري 3 ساله و داده هاي هيدرومتري دو ايستگاه اسلاميه و فخر آباد در دوره هاي آماري به ترتيب 26 و 28 ساله استفاده به عمل آمده است.
نتايج تحقيق نشان مي دهد كه از اين نظر، تفاوت هاي چشمگيري در دو سطح حوزه آبريز وجود دارد. علي رغم اينكه روند خشكسالي هواشناسي در هر دو ايستگاه باران سنجي اسلاميه و فخر آباد مورد تاييد قرار نگرفت، اما روند خشكسالي هيدرولوژيكي در ايستگاه هيدرومتري اسلاميه تاييد شد و در ايستگاه هيدرومتري فخر آباد مورد تاييد قرار نگرفت. همچنين وجود رابطه قوي و معنادار بين ميزان بارش و دبي در ايستگاه هيدرومتري فخر آباد تاييد شد ولي در ايستگاه هيدرومتري اسلاميه تاييد نشد.
كليد واژه ها: روند، خشكسالي هواشناسي، خشكسالي هيدرولوژيكي، يزد.
2- مقدمه
3- طول و عرض منطقه مطالعه شده
3-1- مواد و روش ها
4- تحليل وضعيت خشكسالي هواشناسي و خشكسالي هيدرولوژيكي در سطح دو حوزه آبريز اسلاميه و فخرآباد
4-1- تحليل وضعيت خشكسالي هواشناسي در سطح دو حوزه آبريز اسلاميه و فخر آباد
4-2- تحليل همبستگي بين شاخص خشكسالي هواشناسي و سال به منظور تشخيص وجود و يا عدم وجود روند در خشكسالي هواشناسي
4-3- تحليل وضعيت هيدرولوژيكي دو حوزه آبريز اسلاميه و فخر آباد
4-3-1- حوزه آبريز اسلاميه
4-3-2- حوزه آبريز فخر آباد
4-3-3- تحليل خشكسالي هيدرولوژيكي
4-3-4- تحليل روند خشكسالي هيدرولوژيكي در دو حوزه آبريز اسلاميه و فخر آباد
5- نتيجه گيري
با توجه به پايين بودن ميزان ضريب همبستگي بين مقادير بارش و دبي در يك دوره 25 ساله در ايستگاه اسلاميه (R=0.14) كه رابطه قوي و معناداري را نشان نمي دهد، عدم تطابق ميان خشكسالي هواشناسي (روند تاييد نشد) و خشكسالي هيدرولوژيكي (روند تاييد شد) در سطح اين حوزه به همين دليل قابل توجيه است. به سخن ديگر، در سطح اين حوزه آبريز، عوامل غير بارش نظير خصوصيات فيزيوگرافي، خاك هاي حوزه، پوشش گياهي حوزه، زمين شناسي، نوع كاربري اراضي و ... در رژيم ساليانه اين رودخانه تاثيرگذار بوده كه در اين تحقيق تنها به ميزان تاثيرگذاري عنصر بارش در رخداد خشكسالي هيدرولوژيكي پرداخته شده است و در يك تحقيق ديگر بايد به تاثير ساير عوامل پرداخته شود.
ميزان ضريب همبستگي بين مقادير بارش و دبي براي ايستگاه فخر آباد در يك دوره 27 ساله (R=0.43) در سطح معنادار 95%، رابطه معناداري را نشان داد. بنابراين در ايستگاه فخر آباد با افزايش ميزان بارش، ميزان دبي افزايش يافته است. در نتيجه در سطح اين حوزه، بر خلاف حوزه آبريز اسلاميه، عنصر بارش در رژيم ساليانه اين رودخانه از ساير عوامل غير بارش، تاثيرگذارتر است. در عين حال، تحليل هاي مربوط به خشكسالي هواشناسي و خشكسالي هيدرولوژيكي در سطح اين حوزه، عدم وجود روند را در هر دو نوع خشكسالي مورد تاييد قرار مي دهد.
در خصوص تفاوت در ويژگي هاي خشكسالي هواشناسي و خشكسالي هيدرولوژيكي در سطح دو حوزه آبريز همجوار، به نقش جهت گيري ارتفاعات شيركوه و جهت جريان هاي ورودي بارش زا در برخورد با اين ارتفاعات مي توان اشاره كرد. نتايج حاصل از تحقيقات مشابه انجام گرفته در سطح حوزه هاي آبريز «كرخه» و «دز» نيز اين امر را تاييد مي كند. (نصيري ب.، قايمي ه.؛ تحليل الگوي سينوپتيكي و ديناميكي بارش هاي كرخه و دز؛ فصلنامه تحقيقات جغرافيايي؛ شماره پاييز و زمستان 1378؛ ص 185 - 177) براي روشن شدن اين مساله نياز به انجام تحقيق ديگري است كه بايد بر مبناي داده هاي بارش ايستگاه ها و همچنين بهره گيري از نقشه هاي هواشناسي سطح پايين و سطوح فوقاني انجام شود. | 
غلام علي مظفري
