بيمارستان مرسلين، نخستين بيمارستان مدرن يزد

پرتره كشيش رابرت بروس، پايه گذار انجمن مسيونر هاي كليساي لندن در ايران در شهر اصفهان.

Christians in Persia

1- فعاليت مبلغين انگليسي در ايران ۩

در سال 1869 م (1248 ه.ش) «كشيش رابرت بروس» ^{(1) ۞} از طرف «جامعه مبلغين مسيحي لندن» ^{(2) ۞} براي آموختن «زبان پارسي» و تجديد نظر در ترجمه «انجيل» به مدت دو سال به «اصفهان» اعزام گرديد. ورود او به ايران همزمان با شيوع وبا و قحطي سال 71-1870 م (1250 ه.ش) بود. او و همسرش در همان شهر ماندند و به خدمت رساني به مردم و به ويژه به ارامنه پرداختند. آن ها يك يتيم خانه كوچك و مدرسه اي را در آن شهر به راه انداختند. ^{(3) ۞} با زمينه سازي «كشيش بروس» و با ورود تدريجي مبلغين ديگر، جمعيت مبلغين انگليسي ساكن «اصفهان» در سال 1896 م (1275 ه.ش) به 17 نفر رسيد.

در سال 1895 م (1274 ه.ش) توافقي بين هيات هاي مبلغين آمريكايي و انگليسي به عمل آمد تا مبلغين انجليكن انگليسي از فعاليت در شمال ايران كه حوزه فعاليت مبلغين پرسبترين آمريكايي بود خودداري نمايند.

برخي از مبلغين انگليسي بين سال هاي 1896 م تا 1900 م (1275ه.ش تا 1279 ه.ش) از «اصفهان» به شهر هاي «شيراز» و «كرمان» و يزد رفتند و همانند فعاليت هاي مبلغين آمريكايي در شمال ايران، به تاسيس مدرسه و بيمارستان در اين شهر ها پرداختند. به دليل نياز آن زمان ايرانيان به خدمات درماني و آموزشي، نهاد هاي بيمارستان و مدرسه، بر ساير فعاليت هاي مذهبي مبلغين مسيحي سايه مي افكند. ^{(4) ۞}

2- فعاليت مبلغين انگليسي در يزد ۩

فعاليت «جامعه مبلغين مسيحي» در يزد از مه 1898 م (ارديبهشت 1277 ه.ش) به وسيله «دكتر هنري وايت» ^{(5) ۞} كه تجربه يك سال كار پزشكي در «جلفاي اصفهان» را داشت آغاز شد. ^{(6) ۞} البته اين تاريخ، زمان تشكيل رسمي اين هيات در يزد بود؛ چرا كه از 5 سال پيش تر از آن يعني از سال 1893 م (1272 ه.ش) آن ها دوا خانه اي را توسط فرستاده هاي غير مقيم در يزد به راه انداخته بودند. ^{(7) ۞}

دوا خانه بيمارستان مرسلين انگليس در يزد به تاريخ 1281 ه.ش.

Rt. Rev. Charles Harvey Stileman

پس از آغاز به كار رسمي، ابتدا «دكتر وايت» و همسرش يك درمانگاه ^{(8) ۞} عمومي در فضاي باز داخل باغي تاسيس كردند و پس از آن به خانه اي اجاره اي نقل مكان نمودند. ^{(9) ۞}

شش ماه بعد در دسامبر همان سال (آذر 1277 ه.ش) «كشيش ناپير ملكوم» ^{(10) ۞} كه تازه از «انگلستان» آمده بود يكراست به يزد آمد. ^{(11) ۞} بلافاصله پس از او بانوي پزشك «دكتر اورانيا لاتام» ^{(12) ۞} كه بعداً با «آقاي ناپير ملكوم» ازدواج كردند نيز به آن جامعه پيوست. ^{(13) ۞} «جامعه مبلغين مسيحي» در يزد نيز به فعاليت هايي در دو زمينه آموزش و درمان پرداخت. ^{(14) ۞}

3- بيمارستان مرسلين يزد ۩

اندكي پس از ورود «دكتر وايت» به يزد، بازرگاني زرتشتي به نام «گودرز مهربان» ^{(15) ۞} يك كاروانسراي بزرگ و زيبا را با تمام متعلقاتش از جمله منزلي در مجاورت آن براي احداث ساختمان بيمارستان مردان اهدا نمود. ساختمان خاص اين منزلگاه موقتي كاروان ها به نحوي شگفت با استفاده اي كه بيمارستان از آن مي خواست بكند متناسب از آب در آمد. حياط اصلي مركزي كه زماني جاي خران و اسبان و قاطران و شتران بود مبدل به باغ زيبايي شد و حجره هاي قديمي ساربانان و چارواداران و مكاري ها به اطاق ها و بخش هاي استراحت و درمان و ساير اقدامات خيرخواهانه بيمارستاني تبديل شد. ^{(16) ۞}

زرتشتيان 200 پوند و مسلمين نيز مبالغي براي احداث اين بيمارستان پرداختند. ^{(17) ۞} مريض خانه انگليسي ها در يزد كه پس از واحد «كرمان» و پيش از واحد «شيراز» آغاز به كار كرد، همانند بيمارستان هاي اين دو شهر به نام «بيمارستان مرسلين انگليس» ناميده شد. ميسيونر هاي مسيحي، يك سال بعد، در سال 1899 م (1278 ه.ش) بيمارستاني جديد براي زنان و زايمان در يزد تاسيس كردند. ^{(18) ۞}

در ابتدا، بيمارستان مردان يك پزشك تمام وقت و سه دستيار ارمني داشت و بيمارستان زنان كه كوچك تر بود توسط يك بانوي پزشك اداره مي شد كه از سال 1901 م (1280 ه.ش) دو دستيار ارمني آموزش ديده در «بيمارستان جلفاي اصفهان» به ياري وي شتافتند.

هر دو بيمارستان داراي بخش هاي ضد عفوني شده مناسب با تخت هاي خوب، درمانگاه و اطاق تشريح بود. در ضمن در بيمارستان مردان، يك اطاق تاريك خانه هم براي جراحي و درمان بيماري آب مرواريد كه در يزد شايع بود اختصاص داشت. ^{(19) ۞}

4- رخداد ها و آمار ۩

دو بيمارستان تحت پوشش «جامعه مبلغين مسيحي» در يزد در سال 1900 م (1279 ه.ش) تعداد 35600 مريض را درمان نمود كه حتي برخي از بيماران از «افغانستان» و «بلوچستان» براي درمان مي آمدند. ^{(20) ۞}

سكينه خانم و سه فرزندش در كنار تخت بيمار در بخش بيمارستان مرسلين به تاريخ خرداد 1285 ه.ش. متعلق بودن اين تصوير به بيمارستان مرسلين يزد هنوز قطعي نيست چرا كه در توضيحات منبع عكس از هيچ شهري نام برده نشده است.

Cambridge University Library

در سال 1904 م (1283 ه.ش) ديگر مردم ارزش كار هاي درماني انگليسي ها را فهميده بودند. ^{(21) ۞} در آن زمان افزون بر يك بيمارستان مردان با درمانگاه به مديريت «آقاي دكتر هنري وايت» و يك بيمارستان زنان با درمانگاه به مديريت «خانم دكتر السي تايلور» ^{(22) ۞} در شهر، دو دوا خانه هم در روستا هاي دور ^{(23) ۞} داير شده بود. ^{(24) ۞}

در سال 1907 م (1286 ه.ش) بيمارستان هاي انگليسي ها در يزد به تنهايي بيش از 30000 بيمار را درمان كردند كه اين مقدار برابر با تعداد بيماران مداوا شده در همه بيمارستان هاي آمريكايي ها در ايران بود. ^{(25) ۞}

در سال 1915 م (1294 ه.ش) و در خلال «جنگ جهاني اول»، انگليسي ها مجبور شدند ايران را ترك كنند و از اين رو بيمارستان هاي يزد هم بسته شد. ^{(26) ۞} ماجرا از اين قرار بود كه نيرو هاي «آلمان» كه به يزد رسيدند، پس از غارت «بانك شاهي يزد» رفتند در مريض خانه و هر چه جوهريات بود كه به كار ايشان مي خورد را برداشتند و كاركنان آن جا را هم از مريض خانه اخراج كرده و تمام رعيت انگليس از ويس قنسول و رييس بانك و دكتر مريض خانه و غيره آمدند در «قلعه حكومتي» نزد «سردار حشمت» و با نهايت فلاكت از يزد روانه «تهران» شدند. ^{(27) ۞} اما با برطرف شدن سريع موانع و بازگشت ميسيونر هاي انگليسي، بيمارستان ها مجدداً در سال 1916 م (1295 ه.ش) بازگشايي شد. ^{(28) ۞}

در 14 اوت 1916 م (23 مرداد 1295) «پليس جنوب» كه ارتش انگليس در جنوب ايران به فرماندهي «ژنرال سر پرسي سايكس» بود در حين عبور، وارد يزد شد و از سوي اتباع و رعاياي انگليسي كه تازه بازگشته بودند مورد استقبال قرار گرفت. «دكتر وايت» هم فوراً بيمارستانش را در اختيار «ژنرال سايكس» گذارد. ^{(29) ۞}

در سال 1920 م (1299 ه.ش) بيمارستان هاي انگليسي ها حدود 80 تخت داشت كه 60 تخت براي مردان و 20 تخت براي زنان بود. در آن سال آن بيمارستان ها حداقل 6 نفر پرسنل شامل 4 مرد و 2 زن داشت. ^{(30) ۞}

طبق گزارشي از سال 1928 م (1307 ه.ش) هر دو بيمارستان مردان و زنان پر از بيمار بود و گاه كار در حدي زياد بود كه كار هاي درماني مردان توسط دكتر هاي زن انجام مي شد. در اين سال نياز شديدي به پرسنل جديد در اين بيمارستان ها احساس مي شد. ^{(31) ۞}

در سال 1937 م (1316 ه.ش) بيمارستان مردان و زنان شامل 77 تخت بود و در طول اين سال تعداد 773 بيمار بستري شدند و 11973 نفر هم به طور سرپايي درمان شدند. ^{(32) ۞}