كتاب يك قرن دگرگوني، جلد 1، دگرگوني هاي كالبدي شهر يزد از سنت تا مدرنيته؛ نوشته مهدي دهقان و ليلا هاشمي.

شناسنامه كتاب

● عنوان: يك قرن دگرگوني
● جلد: اول؛ دگرگوني هاي كالبدي شهر يزد از سنت تا مدرنيته
● نويسندگان: مهدي دهقان منشادي و ليلا السادات هاشمي باجگاني
● موضوع: يزد، تاريخ، آثار تاريخي
● شابك: 978-964-7224-44-6
● ناشر: انتشارات نيكو روش؛ يزد؛ 1388
● پخش: كتاب فروشي نيكوروش؛ يزد، ابتداي خيابان امام، نرسيده به كوچه برخوردار، تلفن 6264699
● قيمت: 7000 تومان

درباره كتاب

«كتاب يك قرن دگرگون» چندي است كه به چاپ رسيده و مورد توجه و پسند كارشناسان و مردم قرار گرفته است. اين كتاب كه قرار است جلد ديگري نيز داشته باشد، در جلد نخستش، تاريخ و دگرگوني هاي كالبدي شهر يزد را پژوهيده است. اين كتاب پر است از نكته هاي جغرافيايي، جامعه شناختي، معماري و شهرسازي و البته با درون مايه تاريخ؛ تاريخ جوان شدن و تجديد فراش شهري كهن. نويسندگان سختكوش كتاب با سال ها پژوهش اين كتاب سودمند را نوشته اند و در ساختن اين پيمانه از دو صد سرچشمه بهره برده اند. اين كتاب، شهر يزد را در گذشته و حال به نمايش گذاشته است.

دانايي نويسندگان، گستردگي پژوهش، مستند بودن نوشته ها و همچنين رواني و شيوايي متن و استفاده از بيش از 100 عكس، راز خوانايي آن كتاب است؛ چنان كه خواندن آن را براي هر يزدي و هر يزد دوست، سودمند و دلنشين ساخته است. عكس هاي نو و كهن بزرگ و فراواني كه گرد آوري و دستچين و در كتاب چاپ شده است، آن را چون آلبوم عكسي كرده كه مي توان بدون مطالعه متن آن، ساعتي را به تماشاي عكس هاي آن نشست و كم و بيش به متن پي برد.

استاد ايرج افشار -ايران شناس و كتاب شناس-.

در اين واپسين روز هاي سال 1389، خبر بدي پيچيد كه همه كتاب دوستان و ايران دوستان در سوگ آن نشستند. «استاد ايرج افشار» -كتاب شناس و ايران شناس بزرگ- درگذشت. روحشان شاد و يادشان گرامي باد.

خدمات فرهنگي ايشان بسيار گسترده و ارزنده است و كارنامه زندگاني ايشان گويا فرا بشري است. انجام اين همه خدمات و نوشتن و تصحيح و چاپ اين همه كتاب و مقاله، چگونه در زندگاني يك انسان مي گنجد؟ از شمار دو چشم يك تن كم؛ وز شمار خرد هزاران بيش.

كتاب ها و مقاله هاي ايشان، خود، يك كتابخانه است. يك قفسه از اين كتابخانه هم پر است از كتاب هاي تاليفي يا تصحيحي ايشان درباره سرزمين مادري و پدري خود -يزد-؛ مانند «يادگار هاي يزد»، «يزد نامه»، «تاريخ يزد»، «تاريخ جديد يزد»، «جامع مفيدي»، «يزد در اسناد امين الضرب»، «واژه نامه يزدي» و ....

ايرج افشار در كتاب سترگ يادگار هاي يزد در بيش از دو هزار صفحه همه آثار و ابنيه سرزمين پهناور يزد را با دقت و حوصله ثبت و ضبط كرده است. وي در مقدمه آن چنين گفته: "... و من سر آن دارم كه براي خاك يزد اين خدمت را به شوق و حوصله به سرانجام رسانم. صحاري خارزار و ريگ ناك و كم آب و شوره زارش را درنوردم و آنچه را به چشم مي آيد و از عهد باستان يا كهنه يادگاري ارجمند است بر صفحه كاغذ بياورم و با ضميمه ساختن عكس و نقشه، كاري بپردازم كه پس از يغما گري هايي كه در آينده از دست سودا گران و كارگزاران ويرانگر آنان و به گزند باد و باران هاي آسماني بر سر آن ها خواهد آمد، لااقل نمودي از آن همه هنر و تاريخ به صورت حرف و رقم و عكس ماندگار باشد و به يادگار بماند."

و به راستي كه چنين است و اين سرزمين و خود ايشان و كار ها و خدماتشان براي هميشه به يادگار مي ماند؛ يادگار هاي يزد؛ يادگاري ماندگار.

پرتره راست: شهيد دكتر سيد رضا پاكنژاد در مجلس.
پرتره چپ: مرحوم احمد فتاحي به تاريخ 6/4/1344.

عكس چپ از گنجينه نور الله جاوداني

شهيد دكتر «سيد رضا پاك نژاد» ⁽¹⁾، علاوه بر طبابت از نوع خاص خودش كه نه تنها حق ويزيت از مستمندان نمي گرفت بلكه پول داروي آنها را نيز مي پرداخت، دستي توانا در نوشتن داشت. آثار به جا مانده از اين شهيد والا مقام، بيان گر سطح بالاي دانش علمي و ديني ايشان است.

سال هاي قبل از پيروزي انقلاب اسلامي شكوهمند ايران، سال هاي فعاليت فرقه «بهاييت» در ايران و مخصوصاً در يزد بود. شهيد پاك نژاد با همياري چند نفر از دوستانش با مطالعات كافي به مبارزه با افراد مهم بهايي و مبلغان اين فرقه مي پرداختند. يكي از همسنگران اين شهيد، مرحوم «احمد فتاحي» ⁽²⁾ بود كه عاقبت هم آن مرحوم در يك سفر تبليغي در سانحه تصادف در بين راه «انار» به يزد به لقاء الله پيوست.

دو سند از اين دو همسنگر در دست است كه براي استحضار مردم شريف يزد درج مي گردد. سند اول نامه معذرت خواهي شهيد پاك نژاد خطاب به مرحوم احمد فتاحي است! متن اين نامه چنين است:

دو پرتره از محمد باقر منشي زاده -فعال اجتماعي يزدي-.

شوربختانه از سوي يكي از دوستان باخبر شده ايم كه «آقاي محمد باقر منشي زاده» -فعال اجتماعي و نويسنده يزدي- در غروب جمعه 29 بهمن 1389 در تهران درگذشته اند. يادشان گرامي و روحشان شاد باد.

محمد باقر منشي زاده، فرزند «محمد حسين منشي زاده» -خوشنويس و بازرگان و نويسنده يزدي- است. وي در يزد به تحصيل پرداخت و در كودكي پدر خود را از دست داد. او سپس ليسانس حقوقي و روابط عمومي گرفت. او تا سال 1357 سرپرستي «روزنامه كيهان» را در يزد داشت و سال ها نيز مشاور حقوقي اداره فرهنگ بود.

از مهمترين خدمت هاي او سي سال همكاري و گردانندگي افتخاري «انجمن حمايت از زندانيان يزد» بود. وي گوشه اي از تلاش ها و پيروزي ها و همچنين نكته ها و راهكار هايي كه در اين راه به دست آورده را در كتاب خود نوشته است.

ايشان در زمينه آموزش و پرورش نيز داراي خدماتي ارزنده بوده اند. ساخت مدرسه «الهام منشي زاده» در يزد يكي از اين نيكو انديشي ها است؛ و همچنين خدمات فراوان آشكار و نهان ديگر ....

تصوير ماهواره اي از روستاي حسين آباد شورابه؛ اين روستا نزديك به 10 خانوار و 50 نفر جمعيت دارد.

Google Earth

تا آن جا كه من اطلاع دارم، آسياب هاي بادي مخصوص نواحي بادخيز است. در كشور عزيز ما از اين نوع آسياب ها در «سيستان و بلوچستان» و «خراسان جنوبي» هنوز هم آثاري مانده است. براي ساخت اين آسباد ها، ساختماني دو طبقه و معمولاً روي بلندي هاي بادخيز مي ساختند. در طبقه پايين، سنگ هاي ثابت و سيار آسياب و محل آرد كردن گندم و جو قرار دارد. در طبقه بالايي، پره هاي چوبي اي در اطراف يك تيرك عمودي قرار مي دادند. باد با برخورد به اين پره ها، محور عمودي را مي گرداند و محور عمودي هم در طبقه زيرين، سنگ آسيا را مي چرخاند.

در «راه يزد به شيراز»، بعد از خروج از روستاي «اسلاميه» يا «فراشاه» و پس از عبور از پل روي «رودخانه سمبادگان» كه قبل از روستاي «صادق آباد» است، دست راست، راهي فرعي جدا مي شود كه نهايتاً به «جاده قديم يزد به شيراز» مي رسد و چندين آبادي در مسير آن قرار دارد كه يكي از آنها «حسين آباد شورابه» نام دارد.

وقتي وارد كوچه باغ هاي حسين آباد شورابه مي شديم درست قبل از ورود به كوچه اصلي روستا و در كنار راه، بقاياي يك آسياي بادي مخروبه ديده مي شد كه شايد حالا ديگر ديده نشود! البته اين آسياب بادي هيچ شباهتي به ساختمان هاي آسياب هاي بادي جنوب شرقي ايران ندارد. از ادوات و اسباب هاي چوبي آن هم هيچ اثري نمانده است. اگر آن ساختمان هنوز باقي باشد، براي اهل فن مورد قابل مطالعه اي خواهد بود.

يزد و آسياب بادي؟! آن هم با شكل و شمايل متفاوت، تك و تنها در كنار راه! اميدوارم اين ساختمان هنوز پابرجا مانده باشد. اگر اينچنين باشد، با اندك هزينه اي مي شود آن را تعمير كرد كه براي يزد يك جاذبه گردشگري خواهد بود. ان شاء الله تعالي.