اشتر گذركوچه هايي كه شتري با بار بزرگ (دو لنگه بار هيزم يا كاه) بتواند به آساني از آن بگذرد.
بادگير دو سوبادگيري كه داراي دو جبهه در دو سوي اصلي (شمالي و جنوبي) باشد.
بادگير ميبديبادگير موجود در بيرونه هاي ميبد كه داراي يك جبهه بازشو در سمت باد مطلوب (اصفهاني) است.
بشنبدنه و جدار و رويه اشياء و اندام هاي قائم.
بيرونهاسم آبادي هاي پيرامون شهر كه در متون عربي از آن به عنوان «ربض» ياد شده است؛ حومه شهر.
پي كنكسي كه شبانه روز دنبال آب حركت كند و تقسيم آن و زمان مصرفش را كنترل كند.
سردابراهرو پلكاني يا شيب دار كه از سطح زمين به مجراي آب قنات راه مي يابد و دسترسي به آب و خنكاي زمين را ميسر مي سازد.
تخته پلدرب چوبي بزرگ و ستبر و استواري كه لولاي آن در كف درگاه قلعه ها قرار مي گرفت و با زنجير و قرقره هاي محكم، باز و بسته مي شد.
جومسير عبور قنات در زير زمين يا در كوچه.
حصار بستمجموعه برج و بارو و دروازه هاي بسته كه يك شهر و آبادي را در بر گرفته و آن را از محوطه هاي پيراموني جدا كرده اند؛ به آن «ديوار بست» هم مي گويند.
حصن حصينديوار؛ حصار؛ قلعه مستحكم؛ دژ استوار.
دربنددروازه كوچك كه محدوده محله اي را مي بندد.
برجبرج هاي قلعه مانند؛ قلعه هاي كوچك.
راه آبمسير قانوني عبور آب.
راه پاراه عبور آدمي از ملك غير در راستاي آب براي كنترل آن (مخصوص پي كن).
ساباطبخشي از راه يا كوچه كه سقف داشته باشد.
شارستانبخش اصلي و مركزي شهر هاي قديم كه با ديوار ها و دروازه ها محصور مي شد؛ شهرستان.
شاه نشينصفه يا ايواني در اشكوب فوقاني و حاكم نشين كهن دژ كه مشرف به شهر است.
شاه كوچهكوچه اصلي؛ شاهراه.
كريكمحل انشعاب، تقسيم و انتقال آب.
كوه گلتپه هاي گل؛ كوهواره هاي گلي؛ تل خاك.
كهندژقلعه هاي بسيار قديم شهر هاي قديم؛ قهندز.
تاقواحد تقسيم زمان؛ هر شبانه روز به دو تاق 12 ساعته تقسيم مي شود؛ آب قنات به دو تاق در روز تقسيم مي شود كه مسيول آن تاق بند است.
تاق سالارمسيول تقسيم آب در نظام خرده مالكي يا ميرابي.
تختهمجموعه چند كرت كه در يك سطح ترازي مي باشد و از يك نهر يا مجرا آبياري مي شود. به مجموعه تخته ها مقام مي گويند.
خردهواحد تقسيم آب در نظام خرده مالكي كه 7.5 تا 12 دقيقه است.
دورمدت زمان يك گردش آب بر روي زمين مي باشد.
شاه جومسير اصلي آب است كه در محلات قديمي به گذر اصلي تبديل شده است.
قفيزبرابر با 1000 متر مربع زمين است و هر قفيز، 6 دشت مي باشد. علاوه بر آن، قفيز، واحد حجم آب نيز هست؛ برابر با حجم آبي كه بتواند يك قفيز زمين را در يك شبانه روز با ابعاد عبوري از روزنه 1 در 2 سانتي متري سيراب كند.
كرتقطعه زميني كه با مرز خاكي تفكيك شده است. باغ، كرت حصار كشيده شده است.
كشتخوانمجموعه چند تخته و مقام كه از يك قنات سيراب مي شوند.
مقاممجموعه تخته هايي كه از يك جو، آب مي گيرند.
مسيلرودخانه هاي آبكنده با خاك رسي كه به صورت چاله هايي با عمق 5 تا 30 متر در درون مسير، حركت طولي دارد.
