ميهمان گرامي، به غول آباد خوش آمديد! | ايميل: گذر واژه: مرا به ياد بسپار براي يك ماه: وارد شدن: | قلعه
غول آباد / كتابخانه / كتاب ساختار شناسي بيرونه هاي ارگ ميبد / ديباچه

كتاب ساختار شناسي بيرونه هاي ارگ ميبد

ديباچهفهرستواژه نامهكتاب نامهديدگاه ها

ديباچه

علي رضا فلاح

«علي رضا فلاح»، پژوهشگر و نويسنده و عضو هيات علمي «دانشگاه پيام نور» است. پژوهش، علاقه و تخصص وي بيشتر در حوزه معماري و شهر سازي «ميبد» مي باشد. از آثار او مي توان به كتاب هاي «ساختار شناسي بيرونه هاي ارگ ميبد» و «ساختار هاي دفاعي و مورفولوژي در بيرونه هاي ارگ ميبد» اشاره كرد.


ساختار شناسي بيرونه هاي ارگ ميبد
كتاب ساختارشناسي بيرونه هاي ارگ ميبد نوشته عليرضا فلاح.

شناسنامه كتاب

عنوان: ساختار شناسي بيرونه هاي ارگ ميبد
نويسنده: مهندس علي رضا فلاح
موضوع: آثار تاريخي، ميبد
شابك: 978-600-92273-0-3
ناشر: انتشارات امير سيد علي زاده؛ يزد؛ 1389
كتاب: قطع وزيري، جلد شوميز، 198 صفحه
مركز پخش و فروش: يزد؛ خيابان فرخي؛ جنب دارو خانه باقي؛ پاساژ 110؛ طبقه همكف؛ پ 47؛ انتشارات امير سيد علي زاده؛ ص.پ 117-89195؛ ش.ه 09194399020؛ ر.ن seyedalizadeh (@) yahoo / gmail [.] com

مناجات

سپاس خداوندي را سزا است كه ستايش او در خلق آشكار است؛ سپاهش پيروز و بزرگيش والا و بيكران است. او را براي نعمت هاي پي در پي و بخشش هاي بزرگش ستايش مي كنم. خدايي كه حلمش بزرگ و عفوش فراگير است؛ در فرمانش عادل و از گذشته و آينده باخبر است. علم بي نهايت او جهان را پديد آورده است. و ما، كوچك و ناتوان در اين درياي عظيم غور مي كنيم و نمي يابيم جز نشانه هاي دانايي و توانايي او را.

مقدمه مولف

درباره ميبد

«ميبد» يكي از مجتمع هاي زيستي كويري است كه در گستره كوير واقع شده و دوره هاي متعدد معماري و شهرسازي ايران را در كالبد خشتي خود جاي داده است. ساختار كالبدي شهر عموماً بكر و دست نخورده باقي مانده و حامل اطلاعات علمي متعددي در مباحث معماري و شهرسازي مي باشد. شهر كنوني «ميبد»، بخشي از عرصه بزرگ حكومتي «ارگ نارين قلعه» است كه حوزه نفوذ آن از نظر مديريت و نظامات عمومي اجتماعي و فرهنگي تا كيلومتر ها دور تر در حوزه شمال و جنوب به چشم مي خورد.

در شارستان «ميبد» و بافت نمونه بيرونه هاي آن، دوره هاي متعدد شهرسازي از «ساساني» تا «پهلوي» ديده مي شود. سالم بودن كالبد و نشانه هاي ساختار سنتي آن باعث ثبت بافت تاريخي «شار ميبد» به عنوان اولين بافت تاريخي ثبتي كشور در «فهرست آثار ملي» در سال 1379 شد.

فصل جديدي از پژوهش و باستان شناسي انجام شده در «نارين قلعه» به عنوان هسته شهر نشيني «ميبد» آغاز گرديد و بر اساس سفالينه ها و آثار مكشوفه، قدمت منطقه به بيش از چهار هزار سال پيش بازگشت.

در ادامه فعاليت «پايگاه پژوهشي»، مستند سازي بافت هاي تاريخي يا همان بيرونه ها آغاز گرديد. در اين مستند سازي، ساختار كلي بافت و دانه بندي آن با كاربري هاي متعدد بررسي شد. دوره هاي متعدد شهرسازي از ساختار شار «ساساني» تا «پهلوي» در مورفولوژي اين بيرونه ها به طور كامل مشهود است.

اين شهر با وابستگي كامل به شرايط اقليمي و جغرافيايي منطقه در طول تاريخ حيات خود بر محور كشاورزي و توليدات وابسته به آن و در كنار راه تجاري به زندگي خود ادامه داده است. توسعه محلات بزرگ درونزا بوده و ساير محلات نيز با احداث قنات جديد در بستر زمين طبيعي منطقه توسعه يافته اند. اين روند توسعه در طول تاريخ شهر رو به سمت شمال و جنوب تكرار شده است.

نگارنده در كتاب خود، بيرونه ها يا ربض هاي ميبد را بر اساس تاريخ به سه دوره تقسيم كرده است. دوره نخست براي قبل از مظفريه، دوره دوم مربوط به مظفريه تا اواخر صفويه و دوره سوم براي بعد از صفويه است. در هر يك از دوره ها 6 نمونه بيرونه در اين كتاب بررسي شده است. نمونه هاي هر دوره با رنگي هماهنگ و عددي ويژه در نقشه نمايان است. نشانه مركزي با نقطه توپر نيز مربوط به ارگ نارين قلعه ميبد مي باشد.
دوره اول (قرمز): 1- مهرجرد؛ 2- فيروز آباد؛ 3- بيده؛ 4- بشنيغان؛ 5- ده آباد ده نو؛ 6- بارجين.
دوره دوم (زرد): 1- بفروئيه (معين آباد)؛ 2- يخدان؛ 3- محمود آباد؛ 4- بدر آباد؛ 5- ده آباد محله پايين؛ 6- شورك (شهيديه).
دوره سوم (آبي): 1- امير آباد؛ 2- حسن آباد؛ 3- مهر آباد؛ 4- عشرت آباد؛ 5- كاشف آباد؛ 6- كاظم آباد.

درباره كتاب

مجموعه مطالب اين كتاب بر اساس پنج سال پژوهش هاي ميداني و مطالعات كتابخانه اي در طول همكاري با «پايگاه پژوهشي ميبد» حاصل شده است. ارتباط تنگاتنگ با بافت اجتماعي و فرهنگي شهر، نقش بسزايي در برداشت مناسبي از وضعيت تاريخي و اجتماعي منطقه دارد.

هر چند در راستاي فصل بندي كتاب، مطالب بر اساس موضوع خاصي تفكيك شده است، اما با توجه به ارتباط كالبدي و اجتماعي ساختار ها با هم، اغلب مطالب به هم مرتبط بوده و فصل ها در راستاي تكميل يكديگر قرار دارند.

در فصل اول، بررسي و معرفي كلي شهر در شرايط كنوني ارايه مي شود. اطلاعات لازم درباره وضع موجود شهر در كليه آيتم هاي شهر نشيني در اين بخش ارايه گرديده است.

در فصل دوم، مورفولوژي و ريخت شناسي بافت هاي مسكوني شهر بر اساس دوره هاي تاريخي و نقش حياتي آب در شكل پذيري آن مورد بررسي قرار مي گيرد. اين مبحث در نگاه كلي به نقش آب در شكل و ساختار كالبدي بافت (ارگانيك، خطي و شطرنجي) و تقسيم بندي آن ها مي پردازد. در ادامه نقش آب در اجزا و عناصر دانه هاي بافت مسكوني و خدماتي بررسي مي گردد.

هر چند عوامل متعددي چون دفاع، توپوگرافي و شكل زمين در ساختار اين بافت ها تاثير گذار هستند، اما حضور آب و دوره حاكم بر شهرسازي، نقش عمده اي بر شكل كلي بافت تاريخي دارد.

در فصل سوم به بررسي و معرفي عناصر دفاعي در اين منطقه پرداخته مي شود؛ عناصري كه نقش بسزايي در دوام و بقاي هر كدام از مجتمع هاي زيستي و تامين امنيت آن ها داشته اند. بر اساس قدمت بيرونه ها و روش هاي تدافعي حاكم در هر دوره شهرسازي، ساختار هاي متعدد دفاعي براي هر بيرونه به كار برده شده است. اين نمونه ها هنوز در عرصه هاي مختلف «شهر ميبد» پابرجا بوده و قابليت مرمت و احيا دارد.

عكس هوايي ميبد
نماي هوايي از شهر ميبد در سال 1383. ارگ حكومتي نارين قلعه در گوشه تصوير نمايان است. با گسترش بيرونه ها يا آبادي هاي پيرامون ميبد، اكنون همه به هم پيوسته اند و هر كدام از آن ها محله اي از ميبد بزرگ شده اند.
شهرداري ميبد

در فصل چهارم، ويژگي باغ هاي «ميبد» كه شهر را به يك باغ شهر تبديل كرده اند ارايه مي شود. نگاهي خاص و متفاوت به باغ در اين شهر، انگيزه اصلي اين پژوهش بوده است. تحول و تكميل عملكرد باغ ها در تلفيق با مسكن و جايگاه اقتصادي - كالبدي آن به صورت كامل در اين مبحث بررسي مي شود.

در فصل پنجم با توجه به مباحث جديد در معماري پايدار در رعايت آن در كالبد «شهر ميبد» به بررسي عوامل دستيابي به الگوي معماري پايدار مي پردازيم. پس از معرفي آيتم هاي اصلي معماري پايدار و مقايسه نمونه هاي موجود در شهر با عوامل پايداري، نتيجه گيري نهايي حاصل مي شود.

بيرونه هاي ارگ «ميبد»، قرن ها پيش بر اساس اصول معماري پايدار در كل و جزء در راستاي سازش با اقليم و محيط خود، اهداف اصلي معماري پايدار را تامين كرده است. اين راهكار ها مي تواند فرا راه معماران اين منطقه در مسير طراحي اقليمي باشد.

در فصل آخر، تحولات مسكن مورد بررسي قرار گرفته و در هر گروه، مسكن نمونه، انتخاب، معرفي و مقايسه مي گردد. در نهايت سير تحولات كالبدي مسكن از نظر عوامل متعدد مانند تركيب در بافت، حجم كلي، حضور آب و تزيينات، مورد تجزيه و تحليل قرار مي گيرد.

مجموعه مطالب ارايه شده در اين كتاب بر اساس نمونه هاي زنده و موجود در عرصه «شهر ميبد» است كه مي تواند سرآغازي بر فصل بزرگي از پژوهش هاي معماري و شهرسازي در اين منطقه باشد.

اميد است در ادامه اين مسير، پژوهش هاي ديگر انجام شده نيز به مرحله تاليف و چاپ برسد تا بتواند به عنوان منابع مطالعاتي جهت دانشجويان رشته معماري مورد استفاده قرار گيرد.

تقدير و تشكر

اين كتاب مرهون مساعدت ها و همكاري عزيزان و دوستاني است كه مرا در پيشبرد مراحل گردآوري و ارايه مطالب ياري نمودند؛ كه جاي بسي تشكر و سپاسگزاري را دارد:

پدرم كه در بودنش مرا صلابت و مردانگي آموخت و در نبودنش ارزش نيك نامي و مردم داري را؛ و مادري كه لحظه لحظه با درس مهرباني و عطوفت، پشتيبان و حامي من در عرصه هاي مختلف زندگي ام بود؛ و همسري كه از آغاز بودنش، ياريگر و همراه تمامي عرصه هاي دشوار و سخت زندگي ام شد.

از دوستان و عزيزان در «فرمانداري»، «شهرداري»، «ميراث فرهنگي» و «پايگاه پژوهشي ميبد» كه مرا در جمع آوري اطلاعات مقدماتي ياري نمودند، كمال تشكر را دارم. از آقايان «حكيمي» و «سيد علي زاده» و «خانم عابدي» و ... كه مرا در پيشبرد و تكميل و ارايه مطالب ياري دادند، نيز تشكر مي نمايم.

در پايان، به پيشگاه همه كساني كه به هر نحو، مشوق و ياور من در پيشبرد اين پروژه بودند، سپاس مي نهم و از خداوند منان آرزوي موفقيت روز افزون برايشان مي نمايم.