كتاب فرهنگ نامه شورك (شهيديه)

ديباچه

فرهنگ نامه شورك (شهيديه) نوشته محمد كارگر شوركي.

شناسنامه كتاب

• عنوان: فرهنگ نامه شورك (شهيديه)
• نويسنده: محمد كارگر شوركي
• موضوع: فرهنگ عامه، آداب و رسوم، زندگي اجتماعي، سرگذشت نامه، شهيدان، ايران، ميبد، شورك، شهيديه
• شابك: 978-600-5724-43-1
• ناشر: صحيفه خرد و بنياد ريحانة الرسول؛ قم و يزد؛ 1390
• كتاب: قطع وزيري، جلد گالينگور، 300 صفحه
• نشاني مولف: ميبد؛ شورك؛ شهداي 55؛ گنجينه فرهنگي و پژوهشي فاطمة الزهرا -س- ميبد؛ صندوق پستي 184-89615؛ رايانامه khalvatneshin_e_kevir (@) yahoo [.] com

پيش گفتار مولف

ميبد

«شهر ميبد» در حاشيه شرقي «دشت كوير» و در 50 كيلومتري مركز استان يزد قرار دارد. اين شهر از شمال به «اردكان»، از جنوب به «رستاق»، و از شرق و غرب به دو دشت كوچك پايكوهي محدود مي شود.

«ميبد» در "10 `20 °54 طول جغرافيايي و "45 `45 °32 عرض جغرافيايي قرار دارد و ارتفاع متوسط آن از سطح دريا، 1234 متر است. «ميبد» از شهر هاي بسيار كهن و به اصطلاح جغرافي نويسان قديم، شهري از كوره «اصطخر» بوده و در كتب جغرافي اسلامي، نامش جزو توابع يزد و كوره مذكور آمده است.

به نظر برخي از مورخان، «ميبدار» -سرهنگ «يزدگرد اصغر»-، «شهر ميبد» را ساخت. گروهي معتقد اند در زمان «شاه قباد» ساخته شده است و سبب را چنين مي نويسند كه چون يكي از فرزندان شاه، به نام «موبد»، بيمار شد، عاقبت، طبيبي كسالت او را مربوط به بدي هواي محل سكونت دانست و پس از تفصيلي كه ذكر كرده اند، حكيمي، هواي «ميبد» را سازگار حال او يافت؛ بنابراين شاه دستور داد در آن جا خانه ها و باغ ها بسازند و قلعه اي بر پشته آن ترتيب داد .... مقصود آن كه، بناي «شهر ميبد» به واسطه «شاه موبد» شد و چون «شاه موبد»، «مدينه ميبد» تمام كرد، آن را «موبد گرد» نام كرد و به مرور ايام «گرد» را حذف و «موبد» را «ميبد» گفتند.

اهميت تاريخي «ميبد» و دوران وسعت و آباداني اساسي آن، مربوط به «آل مظفر است» كه خود از اين شهر برخاستند و يزد، «كرمان» و «فارس» را در حيطه تصرف و قدرت پادشاهي درآوردند كه شرحش در كتب تاريخي مندرج است.

«ميبد»، شهر بزرگي است مركب از چندين بخش كه هر يك نام خاص خود را دارد. بخش هاي آن عبارت اند از: «ميبد»، «بشنيغان»، «كوچُك»، «فيروز آباد»، «مهرجرد»، «كوچه باغ»، «حسن آباد»، «بيده»، «خانقاه»، «شمس آباد»، «بدر آباد»، «ده شيخي»، «جهان آباد»، «مزرعه كلانتر»، «ركن آباد»، «مهر آباد»، «بارجين»، «شورك»، «محمود آباد»، «يخدان»، «امير آباد»، «يخدان»، «امير آباد»، «شاه جهان آباد»، «بفروئيه»، «ده آباد» و «عشرت آباد».

اكنون جمعيت «ميبد» بيش از هفتاد هزار نفر است و اقتصاد مردمش مبتني بر كشاورزي، دامداري و صنايع دستي مانند سفال، زيلو، كرباس و قالي مي باشد. مهم ترين محصولات كشاورزي آن، غله، انار و پسته و بيشترين محصولات دامي اش، گوشت، پشم و مواد لبني است. در سال هاي اخير صنايع كارخانه اي نيز در ميبد داير شده كه بيشترين آن در حوزه كاشي و سراميك است.

تصوير ماهواره اي از شورك يا شهيديه از آبادي هاي قديم و از محله هاي جديد ميبد. شورك در شرق ميبد است و در شرق بافت مسكوني اش كشتخوان بزرگش قرار دارد.

مراكز علمي و فرهنگي و آموزشي اين شهر عبارت اند از: «دانشگاه آزاد اسلامي»، «دانشكده علوم قرآني»، «دانشكده الهيات»، «آموزشكده فني امام خميني -ره-»، «دانشگاه پيام نور»، «دانشگاه جامع علمي كاربردي»، «دانشكده خبر» و همچنين حوزه هاي علميه «حجت بن الحسن -ع-» و «حضرت زهرا -س-» و «موسسه آموزش عالي حوزوي خواهران».

«ميبد» از ديرباز موطن و زادگاه بزرگاني چون: «ابوالفضل رشيدالدين ميبدي» -مفسر نامي «قرآن» در سده ششم-، «قاضي مير حسين ميبدي» -شارح «ديوان حضرت علي -ع-» در سده دهم-، «آيت الله حاج شيخ عبد الكريم حايري مهرجردي» -موسس «حوزه علميه قم» و استاد «امام خميني»-، «آيت الله حاج شيخ محمد ابراهيم اعرافي» و بسيار نام آوران ديگر در عرصه هاي مختلف علمي بوده است. ⁽¹⁾

شورك

«شورك» از پرجمعيت ترين محلات «ميبد» است كه در شرق شهر قرار گرفته و جمعيت آن حدود دوازده هزار نفر است. اين محله در دهه 1360 ه.ش به علت تعداد بسيار شهيد، به «شهيديه» تغيير نام داد. كوچك ترين شهيد دفاع مقدس در دامان اين منطقه پرورش يافته است.

«شورك» در سال 1377 ه.ش به حوزه شهري الحاق شده است. اين شهر هماره مهد پرورش بزرگان و نام آوران بوده و هست؛ نام آوراني كه امروزه جزو بهترين ها و از برجستگان معاصر كشور اند: «آيت الله دكتر علي رضا اعرافي» -رييس «جامعة المصطفي العالميه»-، «استاد زكريا اخلاقي» -صداي ناب غزل معاصر ايران-، «پروفسور سعيد باقري» ⁽²⁾ -فرزند «عطا باقري» و نوه «حاج ميرزا محمود باقري»-؛ حجج اسلام: «مجتبي اعرافي»، «مهدي اعرافي» و «محمد اعرافي» كه از پژوهشگران و وارستگان شهير هستند؛ «دكتر محمد صادق فاضلي» -از بهترين پزشكان كشور-، «دكتر محمد حسين ملك مدني» -فرزند «علي آقاي ملك مدني» و چشم پزشك مشهور كشور-، «دكتر علي رضا دهستاني» -فرزند «محمد» و نوه «ميرزا عبد النبي دهستاني» و از پزشكان نيك نام- و ديگر عزيزان و روحانيون كه چندان رغبتي به ارائه شرح حال خود نداشتند.

«شورك» بيش از دوازده مركز آموزشي و علمي از دوره پيش دبستاني تا دوره دبيرستان دارد؛ يك دانشكده خبر كه در اين سال هاي اخير تاسيس و افتتاح شده است، «مركز بهداشتي و درماني آيت الله اعرافي» و «شبانه روزي ايثار»؛ همچنين داراي دو كاروانسرا، چهار قلعه و برج ها و آب انبار هاي تاريخي بوده كه متاسفانه همه آن ها بر اثر بي توجهي مسيولان و مردم، تخريب و به جاي آن ها، فضا هاي نه چندان مورد نياز ايجاد شده است. ساختمان «مسجد جامع شورك» نيز به «دوران صفويه» باز مي گردد و به تاريخ 1220 ه.ق (1184 ه.ش).

اقتصاد منطقه بر اساس محصولات كشاورزي بوده است كه عمده محصولات آن، انار، پسته، گندم و جو است. در روزگاري نه چندان دور در هر خانه اي يك دستگاه زيلو و يك چاله توفي بافي يا دار قالي وجود داشت و خرج خانه را تامين مي كرد؛ ولي به علت تاسيس كارخانه هاي كاشي در اين دو دهه اخير در «ميبد»، بيشتر جوانان به اين مراكز صنعتي جذب شده اند و كشاورزي منطقه از رونق افتاده است و ديگر كارگاه زيلو بافي در اين منطقه وجود ندارد.

برج سيد ابراهيم علوي در شورك در ميبد يزد در آبان ماه 1389.

موسسه صباي ميثاق

سپاس گزاري

در اين جا وظيفه مي دانم كه از سروران ارجمندي كه هر يك به گونه اي در به سامان رساندن اين وجيزه ⁽³⁾، سهيم بوده اند، قدرداني كنم:

«آيت الله دكتر علي رضا اعرافي» كه هماره پشتيبان و حامي نگارنده بوده اند و در چاپ و نشر دو كتاب «تذكره مشاهير ميبد» و «اسناد خطي كتاب خانه شخصي نگارنده»، سهم بسزايي داشته اند و همچنين صفحات آغازين كتاب را با خامه زيبا و رساي خود مزين كرده اند.

بزرگ داناي ادب دوست، فرهنگ گستر، بنده نواز و ذره پرور «جناب حاج ميرزا محمد كاظميني» ⁽⁴⁾ كه كتاب را با ترواش كلك گهربار و هنرريزش مزين كرده است و همواره اين كمترين را مورد لطف و مرحمت خود قرار داده و بي شك اين ذره ناچيز، اگر در شمار آيد، از وجود ذيجود و الطاف و محبت هاي بي شائبه حضرتش است كه خدايش در همه حال يار باد. از اينكه او اين وجيزه ناچيز را جزو منشورات «بنياد فرهنگي پژوهشي ريحانة الرسول -س-» درآورده است، سپاسگزارم.

«استاد زكريا اخلاقي» كه راهنما و مشاور فعاليت هاي فرهنگي حقير از ابتدا يعني سال 1372 تا كنون بوده اند و همواره در نوشتن مقالات و كتاب و ... نگارنده را مورد لطف خود قرار داده اند. همشهري ادب دوست فرهنگ گستر «جناب آقاي محمد حسن كارگر زاده» كه هزينه كتاب را به ياد و نام جوان ناكامشان «مرتضي كارگر زاده» متقبل شده اند. ايشان همچنين عكس هايي از آثار تاريخي منطقه در اختيارم گذاشته اند.

دوست عزيز و شاعر گرانمايه «سيد مهدي پور جعفري» متخلص به «سادات ميبد» كه زحمت بازخواني و نخستين ويرايش كتاب را به عهده گرفته اند. «استاد علي فلاح» كه چكيده كتاب را به زبان انگليسي ترجمه كرده اند و برادر زاده عزيزم «استاد محمد علي كارگر» كه چكيده كتاب را به زبان فرانسه برگردانده اند. برادر عزيزم «محمد حسن كارگر» -دبير ادبيات دبيرستان هاي «زارچ» و «مهريز»- كه در كار نمونه خواني همكاري كرده اند.

«سركار خانم فاطمه محسن زاده» كه كار جانكاه و توان فرساي ويرايش و بازخواني نهايي كتاب را به عهده گرفتند. «حجت الاسلام و المسلمين حاج شيخ محمد علي فاضلي» -رييس دفتر «امام جمعه ميبد»- كه از ابراز لطف و مرحمت دريغ نداشته اند. يار ديرين و همواره همراه و همپايم «آقاي محسن خواجه» كه در چاپ كتاب حاضر و ديگر آثارم سهم شايسته اي داشته اند. همشهري عزيزم «جناب آقاي محمد خواست» كه كار تايپ و صفحه آرايي كتاب را بر عهده گرفته اند.

شاعران محترم و معزز كه بنا بر درخواست و خواهش اين كمترين، اشعار نغز و لطيفي در مورد «خطه شورك» سروده اند: «استاد ميرزا حسين زارع ده آبادي» متخلص به «شفيق ميبدي»، «استاد سيد مهدي پور جعفري فيروز آبادي» متخلص به «سادات ميبد»، «استاد عباس آزادي ميبدي» متخلص به «آزاد ميبدي»، «استاد حبيب خشايي فيروز آبادي»، «استاد رضا شاكر اردكاني»، «استاد رضا فتاحي اردكاني» متخلص به «رضا».

حاج عباس كارگر شوركي و همسرشان -پدر و مادر محمد كارگر شوركي-. نگارنده در مورد اين عكس چنين نوشته است: صميميت، صفا و سادگي پدر و مادر كه هر چه دارم همه از دولت ايشان دارم.

قدر داني

وظيفه حكم مي كند از تمام عزيزاني كه اطلاعاتي، هر چند در حد يك كلمه در اختيارم گذاشته اند با ذكر نام اين عزيزان قدرداني كنم:

نخست، پدرم، آن مهربان آگاه، بصير و داناي روشن ضمير كه از افراد مطلع، معتمد و مورد وثوق محله است و با حوصله و صبري ستودني و مثال زدني، اطلاعات مربوط به اماكن، طب سوزني، مقادير، اوزان و ... را در اختيارم گذاشته اند و در شناسايي عكس هاي موجود، با صبوري خاص خود، بنده را رهين الطاف خود قرار داده اند.

ديگر، مادر مهربان، ساده و سالخورده ام كه بخش اشعار و لالايي هاي محلي از وجود پربركت و حافظه قوي او سامان گرفته است.

همچنين تمام افرادي كه هر يك به طريقي در به وجود آوردن اين كتاب، سهيم بوده اند:

«حجت الاسلام شيخ حسين فاضلي» يا «شيخ حسين احمد حسين عابدين»، «حجت الاسلام و المسلمين شيخ محمد غيبي»، «حسن غيبي»، «جعفر غيبي»، «هادي اعرافي»، «مسعود باقري» و همسر محترمشان، «سركار خانم عشرت افصح زاده»، «مهندس حبيب كارگر» يا «حبيب حاج ميرزا عباس»، «سيد عبد الله حسيني نسب»، «احمد فاضلي» يا «احمد حسين حاج حسن»، «محمد حسين كارگر» -فرزند «محمد حاج رجب»-، «قنبر ملا احمدي» يا «قنبر علي ميرزا»، «سيد مهدي افخمي» و «سيد محمد حسين مصطفوي».

«امير دهقاني» -خويشاوند عزيز-، «حسن كارگر» يا «حسن عباس غلام رضا»، برادر عزيزم «امر الله كارگر» و همسر محترمشان، «صديقه فاضلي»، «سيد حسن حسيني نسب» -فرزند «حاج سيد مصطفي»-، «ميرزا هادي فاضلي» و «ميرزا مهدي فاضلي» -فرزندان «حاج محمد علي غلام حسين»-، «محمد فاضلي» -فرزند «حاج حسن علي غلام حسين»-، «علي مشيري» -فرزند «رجب غلام حسين»-، «حبيب فرد»، «حسين مبيني» -فرزند «استاد علي»-، «مجيد سيفي»، «علي اكبر اسعدي»، «محمد مهدي كارگر» -فرزندم- و «موسسه فرهنگي هنري مذهبي صباي ميثاق».

شايان ذكر است كه كتاب هاي ارزشمند «چهل گفتار در مردم شناسي ميبد»، «واژه نامه يزدي»، «پله هاي سنگي» جلد اول و «دانش نامه مشاهير يزد» از منابع و مآخذ مهم نگارنده در تدوين اين كتاب بوده است.

سخن پاياني

در پايان، ذكر اين نكته را ضروري مي بينم كه نگارنده، خود به ضعف ها و نقصان كتاب آگاه است و چشم ياري و دست مدد به سوي اصحاب قلم و ياران پژوهشگر دارد و اميدوار است كه عزيزان آگاه با ارايه اطلاعات مانند عكس هاي قديمي، اسناد، شرح حال و ... مربوط به منطقه و ارسال آن به نشاني مولف ⁽⁵⁾، در كامل كردن چاپ دوم كتاب، اين حقير را مورد لطف قرار دهند. بديهي است تمامي عكس ها و اطلاعات، با نام ارسال كنندگان، ثبت و ضبط خواهد شد.

سمت چپ: محمد كارگر شوركي -پژوهشگر و نويسنده اين كتاب-.
سمت راست: ميرزا محمد كاظميني -مسيول و بنيانگذار بنياد فرهنگي پژوهشي ريحانة الرسول و از ناشران اين كتاب-.

مهدي كارگر

درباره فرهنگ نامه شورك (شهيديه)

بررسي ابعاد فرهنگي، اقتصادي و اجتماعي و پاسداشت خدمات مردان يك سامان، سنگ محكي براي انسان هاي حاضر و آيندگان خواهد بود كه در جهت معرفت و سازندگي جامعه بسيار موثر است.

«ميبد» شهري است در مركز ايران با قدمتي به بلنداي تاريخ. آثار شكوهمند آن و فرهنگ و تمدني كه بر اين ديار حاكم بوده، برگ زريني است بر تاريخ كهن سرزمين ايران.

آن چه در اين مجموعه بسيار نفيس مشاهده خواهيد نمود، بخش كوچكي از عظمت «ميبد» و مردمانش است كه گوياي همت والاي كوير نشينان كشور است. جا دارد از همت مردي در اين سامان نام ببريم كه بدون هيچ حمايت مادي، صرفاً به جهت عشق به مردم و ديار خود، اثرات بزرگي را در فرهنگ اين شهر بنيان نهاده است.

«آقاي محمد كارگر شوركي»، فرزند «مرحوم حاج عباس»، ستاره اي درخشان در آسمان فرهنگ پرور «ميبد» است كه درخشش زيبايي در آسمان تمدن ايران نمايان كرده است با آثاري چون: «سراي غزل»، «خلوتگه دل»، «تذكره مشاهير ميبد»، «منتخبي از اسناد خطي كتابخانه تخصصي كارگر»، «گنجينه خط دوست» -دستخط دانشمندان معاصر ايران زمين- و مقالات متعددي در مورد كتاب شناسي و رجال شناسي در نشريات. «مجموعه فرهنگ نامه شورك» يكي ديگر از آثار او است.

مبارك باد بر خانواده محترم «كارگر زاده» كه با حمايت خود، اين اثر نفيس را به زيور طبع آراسته اند و نيز بر مردم فهيم «ميبد». لطف الهي بكند كار خويش / مژده رحمت برساند سروش.

ماه تابان

«ميبد»، شهري كهن با پيشينه اي بلند و مردماني ارجمند و فرهنگي توانمند و ميراثي گرانقدر است. در دامن شهر خورشيد، محله هايي چون ستارگان پرفروغ قرار دارند و در كنار آن ها «شهيديه» يا «شورك»، چون ماهي تابان مي درخشد. اين منطقه، از فرهنگي مذهبي و ميراثي غني و فرزانگاني شريف و شهيداني سرافراز برخوردار است و به خود مي بالد كه مهد «انقلاب اسلامي» و خاستگاه عالماني فرزانه، مانند «آيت الله حاج شيخ محمد ابراهيم اعرافي» -قدس سره- بوده است.

صيانت از مواريث فرهنگي و تاريخ پربار هر منطقه، اقدامي فرهنگي و خدمتي ارزنده به ميراث بشري است و ثبت وقايع، حوادث، تجارب و فرهنگ عمومي هر شهر، محله و منطقه اي، نقش مهمي در نگهباني از هويت تاريخي، تجربه آموزي، بالندگي و تعالي نسل هاي آينده دارد.

نويسنده جوان و ارجمند اين دفتر، به خوبي و هوشمندي، پاي در اين ميدان نهاده و كمر همت بسته است تا «ميبد» و «شهيديه» امروز و ديروز را در سينه گشاده آثار مكتوب، ثبت و ماندگار نمايد و راهي به سوي «ميبد» و «شهيديه» آينده بگشايد و اين امر مباركي است كه بايد قدر دانسته شود. اميد است اين مسير روشن با همت والاي وي و ساير فرهنگ دوستان ميهن اسلام و «ميبد» و استان پيموده شود و استمرار يابد؛ چه آن كه آينده درخشان ميهن و منطقه را، بدون اتكا به گذشته پرافتخار نمي توان ترسيم نمود.

از نويسنده جوان و كوشا «جناب آقاي كارگر»، و شاعر توانا و دانشمند گرانقدر «جناب آقاي اخلاقي» و حامي ارجمند اين اثر «جناب آقاي كارگر زاده» سپاسگزارم.

ايستاده: محمد كارگر شوركي -پژوهشگر و نويسنده اين كتاب-.
نشسته: پروفسور يوهانس توماس پيتر دو بروين -ايران شناس هلندي، نويسنده كتاب شعر صوفيانه فارسي و برنده چهاردهمين جايزه بنياد محمود افشار يزدي-.

Mohammad Kargar Shouroki & Johannes Thomas Pieter de Bruijn in Yazd.

سيد محمد حسين مصطفوي

Abstract in English

The history, culture and geography of all pasts of our dear country, Iran, looks like a bright mirror. It shows an ancient and religions civilization very well. Paying attention to it is really instructive and pleasant.

«Shourok» is a region in «Meybod». It has its ceremonies and mores, this book is a readable serial that. The author has researched about this region. This book consists of famous and well-known people, estimable martyrs, and ancient places, mores, religious ceremonies, songs and folk stories. Local words, old plays, traditional medicine, native amounts and weights have been written in other chapters.

The author has tried to declare the results of wide research about history and geography of this region to readers simply and fluently and familiarize him or her about the native culture of this region.

Résumé en français

Est un grand pays avec une très, l`Iran; notre cher pays, tel un miroir, où se reflètent, ancienne civilisation religieuse la culture et la géographie des différentes régions, l`histoire. C`est donc un pays particulièrement intéressant et instructif à étudier.

A une «Shourok» l`un de ses villages de la région de «Meybod» culture et des moeurs spécifiques. Ce livre est le résultat des recherches effectuées par l`auteur, qui met en scène des personnages et des martyrs célèbres, des coutumes traditionnelles, des monuments historiques, des chants et des contes, des cérémonies religieuses folkloriques. Divers chapitres évoquent les dialectes propres à cette de compter et de, de se soigner, les manières de jouer, région peser à travers l`histoire.

éclaire le lecteur, d`une manière simple et imagée, l`auteur par ses recherches approfondies sur ce lieu chargé d`historie.