كتاب ساختار هاي دفاعي و مورفولوژي در بيرونه هاي ارگ ميبد

ديباچه

كتاب ساختار هاي دفاعي و مورفولوژي در بيرونه هاي ارگ ميبد نوشته علي رضا فلاح.

شناسنامه كتاب

• عنوان: ساختار هاي دفاعي و مورفولوژي در بيرونه هاي ارگ ميبد
• عنوان انگليسي: Defensive structures and morphology in exterior Arg of Meybod
• نويسنده: مهندس علي رضا فلاح
• موضوع: آثار تاريخي، شهرسازي، طرح و ساختمان، نارين قلعه، ميبد، ايران
• شابك: 978-600-92273-0-3
• ناشر: انتشارات امير سيد علي زاده؛ يزد؛ 1390
• كتاب: قطع وزيري، جلد شوميز، 282 صفحه، 10000 تومان
• مركز پخش و فروش: يزد؛ خيابان فرخي؛ جنب دارو خانه باقي؛ پاساژ 110؛ طبقه همكف؛ پ 47؛ انتشارات امير سيد علي زاده؛ ص.پ 117-89195؛ ش.ت 03516220908؛ ش.ه 09194399020؛ ر.ن seyedalizadeh (@) yahoo / gmail [.] com

مناجات

سپاس خداوندي را سزا است كه ستايش او در خلق آشكار است؛ سپاهش پيروز و بزرگيش والا و بيكران است. او را براي نعمت هاي پي در پي و بخشش هاي بزرگش ستايش مي كنم. خدايي كه حلمش بزرگ و عفوش فراگير است؛ در فرمانش عادل و از گذشته و آينده باخبر است. علم بي نهايت او جهان را پديد آورده است. و ما، كوچك و ناتوان در اين درياي عظيم غور مي كنيم و نمي يابيم جز نشانه هاي دانايي و توانايي او را.

پيش گفتار مولف

مقدمه

استقرار در كنار منابع آب و دشت هاي آباد، اصلي ترين عوامل مكان يابي سكونت هاي اوليه در سرزمين هاي كهن است. به مرور زمان و با توسعه جمعيت، حمله ها و تهديد هاي متعدد به مجتمع هاي زيستي، بر وجه دفاع و امنيت در ساختار هاي مجتمع و كالبد آن تاثير گذاشت. اين تغييرات كالبدي در هر دوره با رويكرد و روش هاي جديد تري تكميل شده و ضريب امنيت منطقه مسكوني و حوزه نفوذ آن را بالا تر برد. قرن ها طول كشيد تا شيوه هاي دفاع، به نشانه هاي سرزميني يك ملت تبديل و ماندگار شد. براي مثال مي توان از خندق به عنوان تاكتيك دفاعي ملي ايران زمين نام برد.

عناصر دفاعي بر حسب دوره و زمان احداث و شيوه رايج آن زمان در ساختار كلي و نحوه توسعه و گسترش يك مجتمع زيستي نقش اساسي داشته اند. گونه تركيب اين عناصر و شكل كلي بافت، از زمان و دوره ساخت و تكنيك هاي حاكم در آن زمان و حتي سطح امنيت ملي تاثير گرفته است. در تمام اين استقرار ها و شكل پذيري هاي متنوع بافت، توجه به زمين و عوارض طبيعي آن و تطبيق با شكل كلي زمين در راستاي استقرار مجتمع و سيستم هاي دفاعي آن، شرط اصلي و تاثير گذار بوده است.

نمايي از دروازه كثنوا در غرب شارستان ميبد. در دوره ساسانيان، بر دور شهر حصار مي ساختند و بر چهار جبهه اصلي، چهار دروازه يادآور جهات اربعه يا عناصر اربعه مي گشودند. در محدوده شارستان ميبد نيز چهار دروازه در راستاي تقريبي چهار جهت اصلي وجود دارد. دروازه غربي با نام دروازه كثنوا بوده و ارتباط و اتصال به باغ هاي شارستان (كوچه باغ كنوني)، بيرونه ها، ايستگاه كارواني و شاهراه ري كرمان را فراهم مي آورده است.

متن برگرفته از كتاب

ميبد

«ميبد» شهري است كه قدمت آن به بيش از شش هزار سال مي رسد. دوره هاي متعدد معماري و شهرسازي ايران در كالبد خشتي اين شهر وجود دارد. ده دژ ها و قلعه دژ ها و كهن دژ چند هزار ساله در عمق تاريخ اين شهر، نشان از قدمت و تكنيك هاي ساخت شهر هاي اوليه در هزاره هاي اول را ارايه مي دهد. اين روند در سير تكاملي خود در دوره هاي متعدد و در طول قرون، به شهرسازي شطرنجي در نظام سرمايه داري و مالكيت فردي تبديل مي شود. تمامي اين سير تحول در كالبد بافت هاي متعدد اين شهر قابل بررسي و ارايه است.

دست يابي به مباني نظري و شرايط ساخت و فرهنگ عامه در دوره هاي متعدد سرزمين ايران از نظر سياسي و اجتماعي، به وضوح در كالبد اين شهر ديده مي شود. اين دوره ها در مورفولوژي و ريخت شهري آن ها به ويژه در هسته اوليه بافت نقش اساسي داشته و با بررسي هاي كالبد مركز محله ها و نحوه استقرار بافت مسكوني در ميان لايه هاي دفاعي مي توان به زمان و شيوه رايج آن دوره پي برد.

از عوامل تاثير گذار در مورفولوژي اين بافت ها مي توان شكل، شيب و عوارض طبيعي زمين، موقعيت و مسير حركت قنات، دسترسي اصلي به جاده هاي فرا شهري و مباني نظري دوره ساخت در استقرار عوامل دفاعي را نام برد.

درباره كتاب

اين كتاب در سه فصل ارايه گرديده و محور اصلي مطالب ارايه شده در راستاي بررسي وجه دفاعي عناصر كالبدي بافت به صورت موضوع اصلي مي باشد؛ هرچند بررسي ساير عواملي كه در شكل بافت نقش داشته نيز انجام شده كه به صورت موردي به آن ها اشاره گرديده است.

در فصل اول به بررسي و معرفي عناصر و عوامل دفاعي و شيوه هاي رايج آن ها در ايران و شهر هاي كويري پرداخته و عناصر اصلي اي كه در تركيب هاي مختلف وارد شكل كلي بافت ها مي شوند ارايه مي گردند. معرفي اوليه و كلي «شهر ميبد» و دوره هاي مورد بررسي در اين فصل ارايه مي شود.

در فصل دوم، گونه هاي متعدد استقرار عناصر دفاعي و بافت تاريخي و تركيب آن ها با هم ارايه مي شود. اين فصل كه داراي هشت بخش است، تمامي روش ها و شيوه هاي استقرار مشابه را در يك گروه قرار داده و به عنوان شيوه رايج آن دوره بررسي و ارايه مي نمايد.

نمونه هاي انتخابي در هسته بافت بر اساس شكل احداث، هم دوره بوده و اغلب، دوران توسعه و گسترش متفاوتي دارند. اين بخش ها از استقرار در كنار عوامل طبيعي مانند مسيل ها و رودخانه ها شروع و پس از تغييرات متعدد در يك سير تكاملي به بافت هاي دو دروازه اي و حصار بست در ميان باغ هاي احداثي ختم مي شود.

فصل سوم در سه بخش ارايه شده است. در گام اول، مفاهيم شهرسازي و عوامل تاثير گذار بر وضعيت ساختار هاي دفاعي بررسي مي شود. در گام بعدي، ريشه هاي اجتماعي و فرهنگي تاثير گذار بر تخريب و تبديل ارايه شده و در بخش سوم، نمونه هاي متعدد اين تغيير و تخريب ارايه مي شود.

نتيجه گيري

معرفي اين عناصر و ساختار هاي آن آغازي بر پژوهش هاي معماري و شهرسازي در اين منطقه است كه مي تواند اطلاعات زيادي از تاريخ و روند شهر نشيني در اين سرزمين را فراهم آورد. از سوي ديگر اين پژوهش ها موجب مي شود توجه به ارزش و جايگاه ساختار هاي دفاعي در مديريت شهر، زنده و پويا شده كه اين سبب خواهد شد همگان گام هاي اساسي اي در راستاي حفظ و بقاي آن بردارند. هر چند تلاش هايي در اين زمينه شروع شده است، اما نسبت به وسعت كار و سطح مورد نياز، اندك است.

تقدير و تشكر

اين كتاب مرهون مساعدت ها و همكاري عزيزان و دوستاني است كه مرا در پيشبرد مراحل گرد آوري و ارايه مطالب ياري نمودند؛ كه جاي بسي تشكر و سپاسگزاري را دارد.

از همكاران دلسوز در «فرمانداري»، «شهرداري»، «ميراث فرهنگي» و «پايگاه پژوهشي ميبد» كه مرا در جمع آوري اطلاعات مقدماتي ياري نمودند كمال تشكر را دارم. از «آقاي برزگر» و «خانم خالدي» كه مرا در تكميل و ارايه مطالب كتاب ياري دادند، تشكر مي نمايم.

به پيشگاه همه كساني كه به هر نحو مشوق و ياور من در پيشبرد اين پروژه بودند، خصوصاً همسري كه هميشه ياريگر من بوده است، سپاس مي نهم و از خداوند منان آرزوي موفقيت روز افزون برايشان مي نمايم.