ميهمان گرامي، به غول آباد خوش آمديد! | ايميل: گذر واژه: مرا به ياد بسپار براي يك ماه: وارد شدن: | قلعه
غول آباد / كتابخانه / كتاب يك قرن دگرگوني - جلد 1 / ديباچه

كتاب يك قرن دگرگوني - جلد 1

دگرگوني هاي كالبدي شهر يزد از سنت تا مدرنيته

ديباچهفهرستنمايهكتاب نامهديدگاه ها

ديباچه

مهدي دهقان منشادي

«مهدي دهقان منشادي» داراي مدرك كارشناسي ارشد جغرافيا و برنامه ريزي شهري از «دانشگاه يزد» مي باشد. از وي بيش از 50 مقاله ترجمه اي و 10 مقاله تاليفي تخصصي و 10 مقاله محلي در مجلات تخصصي و مطبوعات به چاپ رسيده است.
فهرست كتاب هاي ترجمه اي و تاليفي وي چنين است: «شهر در جهان در حال توسعه»، «توسعه پايدار در سايه روشن هاي شهر»، «به سوي شهر هاي سالم» و «يك قرن دگرگوني»؛ كه كتاب اخير، پژوهشي گرانمايه در باب تاريخ، جغرافيا و معماري يزد است و بسيار پسند افتاده و نامور گشته است.


ليلا السادات هاشمي باجگاني

«ليلاالسادات هاشمي باجگاني» پژوهشگر و نويسنده است. وي از پژوهشگران و نويسندگان «كتاب يك قرن دگرگوني» است.


يك قرن دگرگوني - جلد 1
كتاب يك قرن دگرگوني نوشته مهدي دهقان منشادي با همكاري ليلا السادات هاشمي باجگاني.

شناسنامه كتاب

عنوان: يك قرن دگرگوني
جلد: اول؛ دگرگوني هاي كالبدي شهر يزد از سنت تا مدرنيته
نويسندگان: مهدي دهقان منشادي و ليلا السادات هاشمي باجگاني
موضوع: يزد، تاريخ، آثار تاريخي
شابك: 978-964-7224-44-6
ناشر: انتشارات نيكو روش؛ يزد؛ 1388
پخش: كتاب فروشي نيكوروش؛ يزد، ابتداي خيابان امام، نرسيده به كوچه برخوردار، تلفن 6264699
قيمت: 7000 تومان

درباره كتاب

«كتاب يك قرن دگرگون» چندي است كه به چاپ رسيده و مورد توجه و پسند كارشناسان و مردم قرار گرفته است. اين كتاب كه قرار است جلد ديگري نيز داشته باشد، در جلد نخستش، تاريخ و دگرگوني هاي كالبدي شهر يزد را پژوهيده است. اين كتاب پر است از نكته هاي جغرافيايي، جامعه شناختي، معماري و شهرسازي و البته با درون مايه تاريخ؛ تاريخ جوان شدن و تجديد فراش شهري كهن. نويسندگان سختكوش كتاب با سال ها پژوهش اين كتاب سودمند را نوشته اند و در ساختن اين پيمانه از دو صد سرچشمه بهره برده اند. اين كتاب، شهر يزد را در گذشته و حال به نمايش گذاشته است.

دانايي نويسندگان، گستردگي پژوهش، مستند بودن نوشته ها و همچنين رواني و شيوايي متن و استفاده از بيش از 100 عكس، راز خوانايي آن كتاب است؛ چنان كه خواندن آن را براي هر يزدي و هر يزد دوست، سودمند و دلنشين ساخته است. عكس هاي نو و كهن بزرگ و فراواني كه گرد آوري و دستچين و در كتاب چاپ شده است، آن را چون آلبوم عكسي كرده كه مي توان بدون مطالعه متن آن، ساعتي را به تماشاي عكس هاي آن نشست و كم و بيش به متن پي برد.

پيش گفتار

ما زنده با آنيم كه آرام نگيريم. موجيم كه آسودگي ما عدم ماست.

گذشت زمان براي همه ما خاطراتي را فراهم كرده است كه اگر فرصتي دست دهد، يادآوري آن مي تواند نوعي باز شناخت از خود را باعث شود. نگاهي به سال هاي سپري شده نشان مي دهد كه چه بوده ايم و چه شده ايم و در پرتو حوادث روزگار چه دگرگوني هايي را تجربه كرده ايم. شهر ها نيز براي خود خاطرات زيادي دارند كه يادآوري آن براي نسل كنوني مي تواند مفيد و گاه لذت بخش باشد.

نمايش سير دگرگوني هاي شهر و روند تغييرات جامعه در طول تاريخ، علاوه بر اين كه نسل كنوني را با نوع زندگي و تجربيات گذشتگان آشنا مي كند، مي تواند اطلاعات جالبي را در مورد بسياري از چيز ها فراهم سازد. با توجه به كمبود منابع اطلاعاتي مي توان گفت كه يادآوري دوران جواني شهر كهنسالي چون يزد ناممكن است و با استناد به منابع موجود، تنها مي توانيم برهه اي را به تصوير بكشيم كه شهر با فراموشي گذشته خود و پذيرش دگرگوني هاي اساسي، به تدريج جوان شد و شتابان به سوي تغييرات گسترده تر حركت كرد.

مهدي دهقان و ليلا هاشمي
مهدي دهقان منشادي و ليلا السادات هاشمي باجگاني، پژوهشگران و نويسندگان كتاب يك قرن دگرگوني.

دست افزار هاي سنگي، سفال هاي نقش دار و ديگر آثار يافت شده در دشت يزد - اردكان نشان مي دهد كه منطقه يزد از سرزمين هاي باستاني ايران بوده و سابقه سكونت در اين منطقه به هزاره سوم قبل از ميلاد يا عصر نوسنگي بر مي گردد. با وجود اين سابقه طولاني، متاسفانه اطلاعاتي درباره وضعيت اقتصادي، اجتماعي و كالبدي يزد در دوران پيش از اسلام در دست نيست و اسناد و مدارك موجود درباره يزد پس از اسلام تا اواخر دوره صفوي نيز نمي تواند تصوير روشني را از اوضاع اجتماعي و اقتصادي منطقه به خصوص شهر يزد ارايه دهد.

كنكاش در سفر نامه ها و كتب تاريخي، اطلاعات اندكي را در مورد يزد دوره قاجار فراهم مي كند و بيش ترين اطلاعاتي كه درباره يزد وجود دارد مربوط به دوره پهلوي و معاصر است. خوشبختانه آثار و نوشته هاي بزرگاني چون «دكتر اسلامي ندوشن»، «دكتر پاپلي يزدي» و «دكتر گلشن» كه به نوعي پيام آور قرون هستند، توانسته است گذشته هاي دور را به دوران جديد پيوند بزند. نسل اين بزرگان اين امتياز را داشته است كه گذشته هاي دور و زمان حاضر را تجربه كنند به طوري كه آن چه آن ها از اكنون ديده اند، گذشتگانشان نديده بودند و آن چه آن ها از گذشته ديده اند، نسل كنوني نديده است.

هر چند يزد در طول دوران تاريخي خود دچار دگرگوني هاي زيادي شده است؛ اما اين كتاب با توجه به اطلاعات موجود، روند دگرگوني هاي يزد را در طول صد سال اخير مورد بررسي قرار مي دهد. تغييرات صورت گرفته در شهر يزد طي يكصد سال گذشته به گونه اي است كه مي توان آن را به اندازه كل دگرگوني هاي اجتماعي، اقتصادي و كالبدي پيش از دوره قاجار دانست.

اين كتاب قرار بود با عنوان «يك قرن دگرديسي» منتشر شود اما با نظر استاد فرزانه جناب آقاي دكتر محمد علي اسلامي ندوشن مبني بر عام نبودن و فني بودن واژه «دگرديسي»، عنوان «يك قرن دگرگوني» را برگزيدم. اثر حاضر حاصل حدود پنج سال تحقيق و مطالعه است كه همينك جلد اول آن پيش روي خوانندگان ارجمند قرار دارد. نويسنده همواره تلاش داشته است تا با استفاده از منابع متعدد، اثر مستندي را به وجود آورد و ابعاد مختلف اجتماعي، اقتصادي و كالبدي گذشته شهر را براي مقايسه با وضع كنوني به نمايش گذارد.

جلد نخست اين كتاب در چهار فصل تنظيم شده است. فصل اول، نگاهي گذرا به اوضاع جغرافيايي و تاريخي شهر يزد دارد. فصل دوم را مي توان به عنوان مقدمه اي كلي بر مجموعه دو جلدي «يك قرن دگرگوني» و موضوع تحولات شهر در نظر گرفت. در فصل هاي سوم و چهارم، تحولات كالبدي شهر در دو بعد كالبد شهد و كالبد مسكن مورد بررسي قرار گرفته است. به ياري خداوند متعال در جلد دوم به بررسي تغييرات اجتماعي و اقتصادي و خدمات شهري يزد خواهيم پرداخت.

در اين جا لازم است سپاس ويژه خود را نثار استاد بزرگوار، جناب آقاي دكتر محمد علي اسلامي ندوشن كنم كه با وجود مشغله فراوان، قبول زحمت كردند و خاضعانه با نوشتن مقدمه اي زيبا، زينت بخش كتاب حاضر شدند. در پايان، جلد اول «يك قرن دگرگوني» را به اين اميد به خوانندگان و همشهريان گرامي تقديم مي دارم كه با ارسال انتقاد ها و پيشنهاد هاي خود به نشاني پست الكترونيكي (mdehghan1354 [در] gmail.com) كاستي ها و لغزش هاي آن را نمايان سازند.

مهدي دهقان
يزد - 28/3/1388

محمدعلي اسلامي ندوشن و مهدي دهقان منشادي
استاد محمد علي اسلامي ندوشن و مهدي دهقان در دفتر كار استاد؛ با خواندن اين دست كتاب ها و آگاهي يافتن از پيشينه و ارزش شهر و كشورمان مي توان به گفته هاي فردوسي بزرگ كه بر ديوار دفتر كار استاد اسلامي ندوشن نصب است پي برد:
كه ايران چو باغي است خرم بهار / شكفته هميشه گل كامگار
دريغ است ايران كه ويران شود / كنام پلنگان و شيران شود

مقدمه اي از استاد دكتر محمد علي اسلامي ندوشن

«آقاي مهدي دهقان منشادي» نسخه ماشين شده اي از «كتاب يك قرن دگرگوني يزد» را براي من فرستاده و خواسته اند كه چند خطي به عنوان مقدمه بر آن گذارده شود. گمان مي كنم كه فرد مناسبي را براي اين منظور در نظر نگرفته اند؛ زيرا من در طي زندگي خود، بيش از شش سال در يزد زندگي نكرده ام و تجربه ام از اين بابت اندك است؛ و آن، زماني بود كه در دبستان و دبيرستان درس مي خواندم و ديگر سال ها از آن دور شده ايم.

در واقع مطالعه اين كتاب مرا به آن سال هاي دور برد؛ سال هايي كه از كوچه هاي خاكي شهر و ديوار هاي بلند، بوي سالديدگي مي آمد؛ بوي تاريخ. و مردم با پاي گيوه راه مي رفتند و ناشناس به همديگر سلام مي كردند.

يزد به عنوان يك شهر ديرينه سال، نياز به تاريخ داشت و كتاب «يك قرن دگرگوني» تا حدي به اين نياز جواب مي دهد؛ به خصوص كه تكيه بر مقايسه ميان ديروز و امروز شهر است. و يك شهر سنتي اي چون يزد، كه پاي به حريم تجدد بگذارد، خالي از تفرج نيست.

اگر آدمي به حكم طبيعت، از جواني به پيري روي مي نهد، شهر يزد از پيري به جواني روي نهاده. توصيف اين دگرگوني در كتاب با دقت صورت گرفته است، و قدري با تاسف و حسرت؛ زيرا آن يزد گمشده ديروز، ارتباط انساني تري با مردمش برقرار مي كرد.

سرنوشت يزد با مشكل كم آبي گره خورده است؛ شهر بي پناه در وسط كوير كه تنها دايه او «شير كوه» است. به همين سبب مردم آن به سخت كوشي و شكيبايي شهره اند. اگر بگويم شهري است كه به هيچ شهر ديگري شبيه نيست گزافه نگفته ام. درست در وسط ايران، محصور در ميان سه استان «اصفهان»، «كرمان» و «فارس». شهري بر سر هم بي آزار كه اگر به او كاري نمي داشتند، به كسي كاري نمي داشت. شهري سر به راه و متعبد كه باب طبع «حافظ» نبوده. متفاوت با شيراز حافظ كه با دوگانه انديشي به سر مي برده و نماز خانه را در كنار عشرتكده بنا مي كرده.

چنين جايي اكنون خواه ناخواه به جانب تجدد كشيده شده است؛ خيابان، آسفالت، سرعت، اتومبيل، برو بيا. كتاب بر اين موضوع تكيه دارد. اين دگرگوني در طي هشتاد سال حادث شده است. زماني كه من در مدرسه ابتدايي بودم، زنان دوچرخه سوار را مي ديدم كه ركاب مي زدند و زنان چادري هم. كهنه و نو اين سال ها در ايران توانسته است دوش به دوش حركت كند.

گمان مي كنم كه يك دگرگوني تازه تر زماني در يزد پا گرفت كه دانشگاه ها در آن گشايش يافتند و دانشجويان از چهار گوشه ايران به اين شهر سنتي فرو بسته سرازير گشتند. دومين تغيير زماني شد كه يزد به عنوان يك شهر تماشايي دست نخورده از جانب جهانگردان شناخته گشت. خود ايراني ها هم همين كشف را كردند و اكنون دسته دسته گردشگران داخل و خارج به آن روي مي آورند. و يزدي ها اين زيركي را داشته اند كه چند هتل مجلل در آن بر پا دارند و با خوشرويي و ادب خود، مسافر را ناراضي از اين سفر باز نگردانند.

بر اثر اين دو پيش آمد، سيماي شهر رو به تغيير يافتن نهاده. خوشبختانه بخشي از محله هاي قديمي چون «محله زرتشتي ها»، «محله كليمي ها» و چند نقطه ديگر هنوز به حال خود باقي اند، گر چه بسيار از رونق افتاده اند. هنوز مسافر، نشانه اي از ايران قديم را مي تواند در گوشه هايي از شهر ببيند و گفتگوي مردمش را با آن لهجه غليظ قوس دار بشنود كه هر لهجه، حكايتي از روحيه گوينده خود دارد.

يزد اكنون يك نمونه بارز برخوردگاه قديم و جديد است. بايد آرزو كرد كه سرعت تجدد، او را از اصالت سنتي خود يك باره نگيرد. شاخصيت اين شهر كه مشتاقان را به جانب خود مي كشاند، ناشي از آميزه خوشآيند تاريخ، سنت و تجدد است كه آسايش امروزي را با جلوه ديروزي همراه كرده است.

كتاب آقاي مهدي دهقان كه با علاقه مندي بر قلم آمده و منابع متعددي در آن به كار گرفته شده (حدود 200 كتاب) مي تواند كمك به شناخت اين شهر محجوب بكند كه تازه پا به صحنه «باز شناخته شدن» گذارده است.

محمد علي اسلامي ندوشن
خرداد 1388