 سيد عبدالعظيم پويا -نويسنده، پژوهشگر و يزدشناس- در كنار يخچال سنتي ميبد. در اين پژوهش، هم روش كتابخانه اي و جستجو در منابع مكتوب و هم روش ميداني را به كار برده ايم و در روش اخير، از فنون پرسشنامه، مصاحبه و مشاهده مستقيم و غير مستقيم در گردآوري اطلاعات بهره گرفته ايم. تاكنون علاوه بر پرسشنامه ها و نوار ها و عكس هاي مستند، بيش از 4500 فيش اطلاعات فراهم آمده كه در بخش هاي مختلف پژوهش مورد استناد و بهره برداري است.
در گفتگو ها و پرسشگري ها و ساير برنامه هاي ميداني از گفت و گزار و اطلاعات شفاهي صد ها تن از كارشناسان و خبرگان و آگاهان محلي در سراسر استان و خارج از استان سود جسته ام كه مديون همه آن بزرگواران هستم و براي زندگان آن ها آرزوي تندرستي و توفيق و براي آن ها كه در اين چند سال درگذشته اند، طلب آمرزش مي كنم. سزاوار است كه براي اداي حداقل دين نسبت به آن عزيزان، در مجلدات بعد، به نحو بايسته اي از آن گراميان ياد شود. در اين ميان لازم است از همراهي ها و همكاري ها و راهنمايي هاي «استاد حاج محمد رضا فياضي» -كارشناس دلسوز قنات در يزد- ياد كنم كه بر من حقي ويژه دارد و عمرش دراز باد.
گفتني است كه در تمام طول اين چند سال، روزان و شبان بسياري را كه از آن همسر و فرزندانم بود، در كار «آبنامه» پريشان كردم و آن ها با اين كار خو گرفتند و از اين بابت وامدار آنانم.
برنامه اجرايي طرح، در مراحل مختلف، همكاران زيادي داشته است كه ياد و نام همه آنان، فهرستي بلند بالا است و از يكايك آن عزيزان سپاسگزارم؛ از جمله دو تن از همكاران، خانم ها «فهيمه سعيدي» و «طيبه شير» كه در اين اواخر سهم بيشتري از همكاري داشته اند و كارشان درخور قدرداني است.
شايسته است در اينجا كه مخصوصاً از كمك ها، همكاري ها و همراهي هاي كاركنان «شركت آب منطقه اي يزد» ياد كنم كه در اين چند سال همواره اعضاي گروه را همانند يك همكار در جمع خود پذيرا بوده و مهرباني ها كرده اند كه شايان سپاسگزاري فراوان است و چون اين ديباچه گنجايش معرفي همه آنان را ندارد، لازم است كه در جاي خود از آن عزيزان ياد كنيم.
بسياري از عكس هاي خوب اين مجموعه، كار دوست هنرمندم «آقاي ناصر مهين طاهري» است كه با گزينش نگارنده، برداشته شده و ديگر عكس ها را يا خود گرفته ام و يا از آن كساني است كه نام آنان در كنار عكس نوشته شده است. كار هاي اجرايي و چاپي نخستين جلد اين پژوهش نامه، مرهون مساعدت آقايان «مهندس مرتضي تفتي» و «علي افخمي» و «علي اكبر امامي ميبدي» -همكاران «شركت آب منطقه اي يزد»- است كه در اينجا از همراهي آنان قدرداني مي شود. و بالاخره كوشش هاي «آقاي سيد علي محمد مير حسيني» -مدير «انتشارات آواي نور»- كه زحمت چاپ و نشر نخستين جلد «آبنامه يزد» را بر عهده گرفته اند، درخور قدرداني است.
از خدا جوييم توفيق ادب
عبدالعظيم پويا
تهران - دي ماه 1378
آغاز سخن
بشر همواره براي تنازع بقا با طبيعت در ستيز بوده است و تجلي مضاعف همت او را در استحصال آب شاهد هستيم. امروزه نيز در تمام سرزمين ها، خاصه مناطق خشك، شاهد زحمات طاقت فرساي انسان هاي زيادي هستيم كه براي به دست آوردن اندكي آب در تلاش اند. لذا اين احساس را پيدا مي كنيم كه بايد ضمن پاس داشتن حرمت و تقدس آب و احترام به همه كساني كه براي تامين آب مورد نياز همه ذوحيات ساكن در زمين بي درنگ در كاوش و تلاش هستند، فرهنگ تاريخي آب منطقه كه به ده ها قرن قبل بر مي گردد را به مردم و به همه آن هايي كه علاقمند به پژوهش در زمينه آب هستند معرفي كنيم. و بايد بكوشيم تا رد پاي تاريخ كهن آب را بر پهنه زرين و خاك آلود كوير كه روزگاري زير سيطره جريان زلال و فرح بخش آب، ساكن و آرام بوده است را حفظ كنيم.
بر همين اساس از سال ها قبل، بحث تحقيق در زمينه مسايل فرهنگي تاريخي آب استان يزد كه جايگاه خاصي در كشور دارد در «آب منطقه اي يزد» مطرح بود تا اين كه در چند سال گذشته، اين كار مهم به «آقاي سيد عبد العظيم پويا» -از كارشناسان علاقمند و محقق در زمينه تاريخ استان يزد- محول گرديد و بحمد الله همزمان با برگزاري «همايش بين المللي قنات»، اولين مجلد از مجموعه تحقيقات نام برده تحت عنوان «آبنامه يزد» آماده انتشار گرديد و بقيه مجلدات اين پژوهش هم به زودي آماده چاپ مي شود.
با توجه به اينكه تحقيقات ايشان در زمينه مسايل مختلف استحصال آب، توزيع و تقسيم، بهره برداري، مديريت حفاظت و نگهداري و مسايل فرهنگي و باور هاي اعتقادي مردم در مورد آب صورت گرفته است، لذا اين مجموعه مي تواند براي علاقمندان و پژوهشگران در زمينه مسايل تاريخي فرهنگي آب مفيد باشد.
به سهم خود از خدمات و زحمات «آقاي پويا» كه اين كار ماندگار را براي «آب منطقه اي يزد» به انجام رسانيدند تشكر مي نمايم و اميدوارم قدمي كه اين شركت برداشته، گامي در جهت ارج نهادن به خدمات و زحمات نياكان ما باشد؛ چه آن كه ضياء و روشني چراغ حيات در سرزمين يزد مديون كار و تلاش خستگي ناپذير آن مردمان سخت كوش در طي اعصار و قرون است كه با پديد آوردن كاريز ها و بنيان نهادن فرهنگي ويژه براي آب، فرصتي دوباره براي تامل و انديشه درباره آن فرهنگ را براي ما هم موجب گشتند.
علي اصغر سمسار يزدي
قايم مقام مدير عامل شركت سهامي آب منطقه اي يزد
به نام آن كه جان را فكرت آموخت
مشكلات تامين آب براي مصارف مختلف كشور، عمده وقت و فكر مسيولين و متوليان آب را به خود مصروف داشته و كمتر مجال برنامه ريزي براي تحقيق و پژوهش در زمينه مسايل فرهنگي و تاريخي آب در سرزمين باستاني ايران را فراهم نموده است؛ تا اينكه خوشبختانه موضوع پژوهش در فصل آب، در «شركت آب منطقه اي يزد» ملحوظ نظر قرار گرفته و از چند سال قبل يكي از محققين مسايل تاريخي يزد، عهده دار انجام اين رسالت مهم گرديده و چند جلد كتاب تحت عنوان «آبنامه يزد» با محتواي مسايل تاريخي، اجتماعي و فرهنگي در زمينه استحصال، توزيع، بهره برداري و نگهداري آب و فرهنگ عامه در اين مقوله در دست تهيه دارد و اولين جلد آن همزمان با برگزاري «همايش بين المللي قنات» آماده چاپ گرديده است.
ما اين اقدام را به فال نيك مي گيريم و اميدوار هستيم كه شاهد استمرار اين حركت فرهنگي و تحقيقي در جاي جاي كشور باشيم؛ زيرا امروزه همه ما علاوه بر آن كه بايد حافظ منابع محدود آب كشور باشيم و در جهت بهره برداري و مصرف معقول اين عنصر حياتي تلاش كنيم، بايد در جهت شناساندن فرهنگ گذشتگان در زمينه آب هم قدم هايي را برداريم. زيرا معرفي يك فرهنگ كهن و پسنديده و مقايسه اش با فرهنگ نسل حاضر، خود، مقدمه اي خواهد بود بر شروع يك حركت جدي براي يافتن راهكار هاي عملي و موثر در زمينه مديريت و صرفه جويي آب. مضافاً آن كه اطلاعات مفيد و ارزشمندي هم براي پژوهشگران و محققان علوم آب گردآوري و به طور يكجا در دسترس آنان خواهد بود.
از «آقاي سيد عبد العظيم پويا» كه اين پژوهش را براي «آب منطقه اي يزد» به انجام رسانيده اند سپاسگزاري مي نمايم و براي مسيولين «شركت آب منطقه اي يزد» هم كه اين حركت ارزشمند فرهنگي را آغاز نموده اند آرزوي توفيق بيشتر دارم.
رسول زرگر
معاونت امور آب وزارت نيرو پاورقي:
(1) زندان سكندر از نگاهي ديگر؛ انتشارات اداره كل فرهنگ و ارشاد اسلامي يزد
(2) آقايان مهندس سيد مهدي اخوان طباطبايي و مهندس محسن اولياء
| 
سيد عبد العظيم پويا
