اردكان

حسينيه يا تكيه بازار نو در خيابان فرح اردكان يزد؛ طبق معمول يك نخل نيز در كنار تكيه ها براي براي مراسم عزاداري محرم وجود دارد.

ايرج افشار، كتاب يادگار هاي يزد

1- مقدمه ۩

اردكان يكي از بخش هاي بزرگ يزد است كه مركزش اردكان نام دارد و بر سر جاده اصفهان به يزد در شصت و دو كيلومتري يزد واقع شده است. اردكان از موقعي كه جاده كنوني ايجاد شد رونق و آباداني يافت و به صورت شهر كوچكي درآمد و از آثار قديمي در خود شهر، اثر مهمي ديده نمي شود.

ميان اهل محل شايع است كه آبادي قديم اردكان در محلي به نان «زردك» ^{(1) ۞} قرار داشته كه امروز خراب و آثار ويرانه آن ديده مي شود.

همچنين مي گويند كه بهاء الدين آباد، واقع در شمال اردكان وقف نامه اي داشته است كه آبادي آنجا را مربوط به هفتصد سال قبل و حد جنوبي آن را ميبد معين مي كرده است!

در كتب تاريخ يزد از اردكان نام رفته و صاحب جامع مفيدي از آنجا به عنوان «بلده» ^{(2) ۞} و «قصبه» ^{(3) ۞} ياد كرده است. در آنجا خانقاهي توسط مشايخ دادايي يزد با موقوفات بسيار بر پا شده بوده است كه در عصر صفوي ظاهراً صورت آباداني نداشته است ^{(4) ۞}.

در «جامع الخيرات» ذيل آثاري كه سيد ركن الدين حسيني يزدي بر خانقاه عقدا وقف كرده بوده، اردكان از «قراي» ميبد شمرده شده است. ^{(5) ۞} احمد كاتب هم در تاريخ خود مي نويسد: "... به قريه اردكان كه از ولايت ميبد است ...." از اين نكته مجموعاً معلوم مي شود كه اردكان تا عصر صفوي از توابع ميبد به شمار مي رفته است.

آثار قديمي و تاريخي اي كه در شهر اردكان موجود است بدين شرح معرفي مي شود:

شبكه چوبي مسجد جامع اردكان در اردكان يزد، متعلق به قرن 10.

ايرج افشار، كتاب يادگار هاي يزد

2- مسجد جامع ۩

مسجد جامع شهر در كنار بازار و در محله قديمي واقع و متعلق به قرن دهم است. يكي از زيلو هاي وقفي قديمي آن مورخ 1038 هجري قمري ^{(6) ۞} است. مسجد خصوصيتي از حيث كاشيكاري و گچ بري و تزيينات ندارد. در بزرگ ورودي آن چوبكاري است، با قطعاتي به شكل مخمس. و اخيراً آن را با رنگ پوشانيده اند. بر روي دماغه دست چپ در، هشت قطعه فلز به شكل مربع كوبيده شده بوده است كه فعلاً چهار قطعه در قسمت فوقاني باقي است. بر اين قطعات فلزي «الله» و «محمد» به خط كوفي كنده كاري شده است.

3- مسجد زير ده ۩

مسجدي كوچك است كه ظاهراً در اوايل قرن دهم در محله زير ده بنا شده و قديمي ترين مسجد اردكان است و آن را مسجد سفلي هم گفته اند. بر در ورودي قسمت تابستاني آن كه دري ساده است اين عبارت به خط نسخ كنده شده است:

◊ لنگه راست: "وقف كرد اين در را قربة الي الله قاسم حاجي جلال"
◊ لنگه چپ: "اين در را بر مسجد زير قريه اردكان، سنه 989 ^{(7) ۞}."

عبارات مذكور در ذيل نصب است: "وقف صحيح نمود توفيق آثار حسين ولد صفي اردكاني تمامي يك در باغ شوراب من حوالي قصبه مزبوره كه به موجب وقف نامچه علي حده كه هر سال مبلغ سه هزار دينار از وجه اجاره باغ مزبور به مصرف وصالي قرآن مجيد مسجد سفلي برسانند؛ 1218 ^{(8) ۞}."

محراب داراي كاشي كاري بوده است و قسمتي از قطعات كاشي آن را از جا خارج ساخته، در ديوار سمت چپ محراب چسبانيده اند. قطعات باقي مانده چهار كاشي مربع و يك قطعه مثلث (جمعاً در محيطي به طول و عرض 30 × 90 سانتي متر) است، با اين عبارت:

"... (پس از دوازده امام) سنه 1017 ^{(9) ۞} در تاريخ ^{(10) ۞} كاتبه قاسم محمد اسمعيل، وقف كرد استاد مهدي بن استاد محب فقاع ^{(11) ۞} (؟ بدون نقطه) اين تاريخ ^{(12) ۞} را در مسجد زير قريه اردكان؛ كاتبه قاسم."

منظريه اردكان، حياط و بنايي نظر كرده كه گويند در آنجا عده اي را شفا داده اند.

ايرج افشار، كتاب يادگار هاي يزد

4- مسجد كچيب ۩

از آثار مسجدي است در كشخوان كچيب ^{(13) ۞} در يك كيلومتري اردكان كه فعلاً چهار ديوار حياط و مختصري از بناي مسجد آن ديده مي شود و با وجود ويرانگي بيش از سيصد سال قدمت ندارد. ميان اهل محل روايت است كه از اين مسجد به وسيله نقبي به ميبد و نقبي به زردك راه بوده است.

5- لوحه كاشي حمام محله چرخاب ۩

بر سردر ورودي حمام محله چرخاب، يك قطعه كاشي به اندازه 35 × 60 سانتي متر به رنگ هاي آبي لاجوردي و سياه نصب است و در آن نقش دو طاووس كه روبروي يكديگر ايستاده اند و چهار سرو در دو طرف آن ها و دو بلبل بر بالاي سر سرو ها ديده مي شود و در حاشيه اين نقش دوازده امام به خط نسخ با رقم كاشي پز كتابت شده است، اينچنين:

"عمل العبد الضعيف المحتاج الي رحمة الله الملك الغني، حيدر بن حسين الاردكاني ×دو كلمه خوانده نشد×، تحريراً في شهر محرم الحرام سنه تسع و خمسين تسع مائه."

6- حسينيه بازار نو ۩

اين حسينيه (تكيه) با جلالي خاص در كنار خيابان فرح واقع است. با ايجاد خيابان قسمتي از بدنه شمال آن بريده شده است. بدنه جنوبي حسينيه غرفه هايي در سه طبقه دارد و مختصر كاشي كاري شده است. در وسط حسينيه كلك ^{(14) ۞} آجري زيبايي ديده مي شود.

7- منظريه ۩

حياط و بنايي است به شكل مثمن در جنب حسينيه علي بيك كه متناوباً چهار ضلعش دو متر و نيم و چهار ضلع ديگر يك متر است و در كنار آن در محلي كه نظر كرده دانسته اند، اطاقي در دو طبقه بنا شده است كه بنا بر كتيبه آن ساخته سال 1317 قمري ^{(15) ۞} است. كتيبه از هشت قطعه كاشي مستطيل در حاشيه و نيم دايره اي با نقش گنبد و گلدسته در بالا تركيب، و اشعار زير بر آن نقش شده است:

................................... شــد بــر افــلـاك زيـن مـكـان نـوري ................................... آن مـبرا ز وسـمــه (16) ۞ چـه و چـون ................................... آن مـــــنـــــزه ز زاده و هـــمـــســـر ................................... عافـيـت يـافـت چـنـد كــس ز مـرض ................................... در مـحـرم ×××××××××××××× ................................... عـشــر دويـم اواسطـش بـودي (17) ۞ ................................... ...................................	.................... ..... 1 ..... .................... ..... 2 ..... .................... ..... 3 ..... .................... ..... 4 ..... .................... ..... 5 ..... .................... ..... 6 ..... .................... ....................	................................... كـــرد حـــاصــل از آن شــفــا كـوري ................................... مـــنـــظــــر آراي چــــهــــره گــــردون ................................... روشني ××× اينجا (؟) عيان يكسر ................................... مـنـكـرش نـيـسـت غـيـر اهـل غـرض ................................... سـنـه يــك هــزار و ســيــصــد و نــه ................................... كـــيـــن ××× بــــاب بــــنــــمــــودي ................................... ...................................

لوحه كاشي حمام محل چرخاب اردكان به رنگ لاجوردي و سياه، عبارات و ذكر تصاوير در متن آمده است.

ايرج افشار، كتاب يادگار هاي يزد

"صاحب اين خشت ميرزا عليرضاي مير محمد شمس الدين به سعي اين حقير، استاد احمد حسين ميرزا تمام شد در كارخانه خير الحاج علي محمد كاشي پز سنه 1317 ^{(18) ۞}."

اين محل مورد احترام بسيار است و مردم براي آنجا نذورات مي فرستند و در آن روضه خواني برقرار مي كنند.

پس از بازديد آبان 1345، اكنون كه اين سطور به فاصله دو سال چاپ مي شود آن بنا را خراب كرده اند و اثري از آن بر جا نيست.

8- حوض عباس ۩

بناي «حوض عباس» را جديداً ساخته اند و اثري از آثار قديم در آن مشهود نيست. محلي نظر كرده است.