آيين پيوند زن و شويي زرتشتيان از مقدمه تا پيش از خواستگاري

خوانندگان گرامي! چنانچه عكس و دانسته هاي بيشتري راجع به پژوهشگر و نويسنده گرانقدر اين مقاله داريد براي ويرايش نهايي مقاله آن را براي ما بفرستيد.

1- مقدمه ۩

نمودار و فرمول به دست آوردن سن تقريبي پسر و دختر براي ازدواج در بين ايرانيان و زرتشتيان.

پيوند زن و شويي يا زناشويي يكي از كار هاي پسنديده و بايسته در بين زرتشتيان است. پسران و دختران پس از رسيدن به بلوغ رواني، سن قانوني، رشد اجتماعي و آموختن مهارت هاي زندگي، بايد تشكيل خانواده بدهند و زندگي مشترك خود را بنيان گذارند و عشق و علاقه را تجربه كنند كه اين مهم با همكاري پدر و مادر خانواده در به سامان رسانيدن فرزندان، آسان تر و بادوام تر صورت مي گيرد.

در ازدواج هاي صورت گرفته بين اين قشر از جامعه، شاخص انتخاب سن همسر يا زن براي زندگي مشترك، به طور نسبي، از فرمول نصف سن پسر به علاوه ده تبعيت مي كند.

در آيين زرتشتي بجز در شرايط خاص، طلاق وجود ندارد؛ همچنين هر مرد يا زن بايد يك همسر براي خود برگزيند و اين گزينش هنگامي تداوم خواهد داشت كه با نيروي خرد و بهره وري از تجربه بزرگان انجام گيرد.

در ايران باستان، مردي كه زن داشت و داراي فرزند بود، بر مردي كه زن و فرزند نداشت، برتري داشت. به مردي كه همسر انتخاب كرده بود «نمانو پي تي» و به زني كه شوهر داشت «نمانو پت ني» گفته مي شد؛ كه «نمانو» به معني خانه و خانواده و قسمت دوم هر دو واژه، رييس و رهبر، معني مي دهد. اين واژه ها در تفسير پهلوي به صورت «كد خدا» و «كد بانو» آمده است. «كد»، «كده»، «كزه» و «خده» به معني خانه و «خدا» به معني سردار، رييس و صاحب، معني شده است.

طبق شواهدي كه در دست است، مردان يا زناني كه به هر دليل، تنها شده اند، براي هميشه به همسر قبلي خود وفادار مانده و تجرد اختيار كرده اند؛ به ويژه خانواده اي كه داراي فرزند بوده اند، مهتري و سروري بر فرزندان تا به ثمر رساندن و تشكيل خانواده را گزيده و براي آنان از خود گذشتگي نموده اند.

پوروچيست يا پورچيستا، كوچكترين دختر حضرت زرتشت و از اولين گروندگان به آيين مزديسني است كه جاماسب فرزانه -وزير و به قولي برادر كي گشتاسب- را به همسري گزيد؛ واژه پوروچيستا به معني پر بينش است.

حجت شكيبا

در نوشتار هاي قديم آمده است كه زنان ايراني در فن تير اندازي، اسب سواري، شمشير زني و ديگر فنون پهلواني نيز آموزش هايي مي ديدند و در شكار و در جنگ شركت مي جستند. درباره زنان نامور و شير افكن درج است كه اغلب با يلان و پهلوانان، دست و پنجه نرم مي كردند. بنابراين، مقام زن چه در زمان «زرتشت» و چه در پيش از وي، در جوامع ايراني محترم و باارزش بوده است. البته با ظهور زرتشت و اصلاحات وي، چنانكه از «اوستا» و قسمت هاي متقدم بر مي آيد، زن نيز داراي حقوق مساوي با مرد بوده و به همان اندازه مي توانسته ماثر باشد كه يك مرد منشا اثر داشته است. اراده زنان و دوشيزگان چه تا آن هنگامي كه در خانه پدري بودند و چه هنگامي كه شوهر كرده و به خانه شوهري مي رفتند، قوي بوده و قادر بودند تا از روي خرد و درك واقعيت، حقانيت خود را به ثبوت برسانند و تحميل نمايند.

آزادي راي زنان را، در «گات ها»، به هنگام خواستگاري «جاماسب» -وزير «شاه گشتاسب»- از «پوروچيستا» -دختر زرتشت-، در مي يابيم. زرتشت رو به سوي كوچكترين دخترش كرده، بيان مي دارد: "تو اي پوروچيست! اي جوان ترين دختر زرتشت از خاندان «هيچتسپ»! مزدا اهورا، جاماسب را كه به انديشه نيك و پاكي و راستي پايبند است، براي همسري، به تو مي بخشد. پس با خرد خود هم پرسي كن و در صورت پسنديدن او، با عشق پاك در انجام وظيفه مقدس زن و شويي بكوش." پاسخ پورچيستا به پدر پس از انديشه ژرف، چنين است: "بي گمان من كسي را كه براي خانواده، پدر و سرور گمارده شده، خواهم گزيد و دوست خواهم داشت. باشد كه روشنايي انديشه نيك به من برسد و زني پارسا و پاكدامن در ميان پاكان باشم."

پس از پاسخ پورچيستا كه نه تنها جاماسب را برگزيده، بلكه دوست خواهد داشت، زرتشت رو به انجمن و گردآمدگان در همايش نموده و مي گويد: "اين سخنان را به شما مي گويم اي نو عروسان و تازه دامادان! پندم را با انديشه بشنويد و به ياد سپاريد و با ياوش ^{(1) ۞} خود، وجدان خود را دريابيد و به كار بنديد. پيوسته زندگي با انديشه نيك كنيد و هر يك از شما در راستي از ديگري پيشي جوييد تا از زندگي و خانمان خوب برخوردار گرديد. اي مردان و اي زنان! اين را به درستي بدانيد كه در اين جهان، دروغ، فريبنده است؛ از آن بگسليد و آن را مگسترانيد و اين را نيك بدانيد كه آن خوشي اي كه از تباهي و تيرگي راستي به دست آيد، مايه اندوه است. پاداش نيك خداوند تا روزي براي شما خواهد بود كه در زندگي زناشويي خود چه در تنگي و چه در فراخي با هم بجوشيد و با هم مهربان باشيد؛ اما اگر انديشه دروغ بر شما چيره گردد با پيامد آه و افسوس روبرو مي شويد."

آيين زن و شويي يا زناشويي در بين زرتشتيان، بدون مهريه است و به ترتيب شامل «خواستگاري»، «نامزدي»، «گواه گيري»، «جشن عروسي»، «پاتختي»، «دست بوسي مادرزن» و «خانه خندان» يا «پاگشايي عروس» است كه در قديم مراسم «سردواژ» نيز مرسوم بوده است. اين مراسم در نزديكي اجراي جشن عروسي و با سر آب روان رفتن داماد پس از عروسي انجام مي شده است. در آينده به شرح آنها مي پردازيم. ^{(2) ۞}

عكس عروسي دو خانواده از پارسيان هند؛ پارسيان هند از زرتشتيان ايراني اي هستند كه در هند مي زيند؛ آنان در تنگنا هاي زمانه از ايران به هند كوچيده اند ولي سنت هاي سرزمين مادري، دين اجدادي و عشق به وطن را در خود حفظ كرده اند.

2- آشنايي دختر و پسر و گذاشتن قرار خواستگاري يا بله برون ۩

هنگامي كه خانواده هاي زرتشتي در ديد و بازديد هاي خانوادگي، جشن ها و مراسم ديني و گردهمايي در نيايشگاه ها شركت مي كنند، پسر و دختري كه قصد ازدواج دارند، با يكديگر آشنا مي شوند. در اين آشنايي، چنانچه جواني، دختر مورد علاقه خود را در نظر گرفت، موضوع را با خانواده خود در ميان مي گذارد كه خانواده پسر توسط يكي از فاميلان يا آشنايان، پدر و مادر دختر را از خواستگاري، باخبر مي سازند. آنگاه خانواده دختر با گرفتن مهلت، تحقيق خود را آغاز مي كنند. چنانچه از نظر فرهنگ خانوادگي، همخواني داشته باشند، جواب بله را به اطلاع خانواده پسر مي رسانند. آنگاه روزي را براي قرار و مدار و بيان چند و چون زندگي و شرايطي كه دارند، انتخاب مي نمايند. چنانچه به توافق رسيدند، روزي را براي «خواستگاري» يا «بله برون» در نظر مي گيرند.

در زمان قديم، پسري كه تصميم ازدواج داشت، مستقيماً به خانه پدر دختري كه در نظر داشت، مراجعه مي نمود و پس از برشمردن هنر هايش، خواست خود را در ميان مي گذاشت. جوان حتماً بايستي هفت هنر مي داشت؛ سواركاري، شكار، پيكار، چوگان، كشاورزي، آهنگري و ... كه در برابر پرسش پدر عروس مي بايست پاسخ گويد. آنگاه پدر عروس، موضوع را با دخترش در ميان مي گذاشت و پس از موافقت دخترش، وصلت صورت مي گرفت.

دوره اي نيز به سادگي با تقديم برگ سرو سبز يا اناري كه با سكه رويش را زينت داده بودند، توسط مادر پسر به دوشيزه اي كه هنگام ازدواجش بود، خواستگاري صورت مي گرفت كه اگر دختر بدين وصلت رضايت نداشت، از پذيرفتن برگ سرو يا انار، خودداري مي كرد.

زماني نيز نه چندان دور، بلكه سه دهه پيش، نامه اي براي خواستگاري، خطاب به پدر دختر نوشته مي شد و به امضاي داماد آينده و يا پدر داماد مي رسيد و براي خانواده دختر ارسال مي شد. اين نامه را براي شگون و مباركي، روي كاغذ سبز مي نوشتند و در پاكت سبز قرار مي دادند و با يك دستمال سبز رنگ، كله قند، آويشن، سنجد و نقل به منزل پدر دختر مي فرستادند:

به ياري اهورا مزداي پيوند ساز به روز .......... و ماه .......... فرزانه ارجمند، آقاي ........... از آنجا كه هر سري را همسري شايسته و هر فردي را زوجي بايسته است، به رخصت پروردگار و به روش دين وه مزده يسني (3) ۞، اينجانب .......... سرافرازم كه دوشيزه والا گهر .......... فرزند ارجمند شما را براي همسري فرزندم آقاي .......... خواستگاري نمايم. اميدوارم او را به چاكري خود بپذيريد و مرا شاد كنيد و سربلند فرماييد. امضاء ..........

پدر عروس نيز در صورت موافقت، نامه اي در جواب به پدر داماد مي فرستاد:

به ياري اهورا مزداي بخشنده و پيوند ساز به روز .......... و ماه .......... فرزانه والا نهاد، آقاي .......... در پاسخ به نامه خواستگاري آن فرزانه ارجمند از فرزندم دوشيزه .......... براي فرزند والا تبارتان، سرافراز است كه با بسي شادي و سربلندي، اين پيوند نيك فرجام را پذيرا بوده، بدين وسيله، خوشنودي فرزندم و خود و همسرم را به آگاهي برساند. آرمان داريم اهورا مزدا به آنها زندگي خوش و پربار بخشش فرمايد و ديرزي و نيكبخت باشند. امضاء ..........