شجره نامه و زندگي نامه سيد روح الله و سيد محمد خاتمي [2 از 2]

اين نوشته، زندگي نامه كوتاه و بيشتر سياسي دكتر سيد محمد خاتمي است كه در سال 1377 نگاشته شده است و به زندگي و خدمات ارزنده و شايسته ايشان در طول 8 سال رياست جمهوري و دوران پس از آن نمي پردازد.

2- زندگي نامه حجت الاسلام سيد محمد خاتمي ۩

سيد محمد خاتمي در سن 5 سالگي در آغوش پدر بزرگوار خود آيت الله سيد روح الله خاتمي.

«سيد محمد خاتمي» در سال 1322 در خانواده اي روحاني در «اردكان» «يزد» متولد شد. پدر وي مرحوم «آيت الله سيد روح الله خاتمي»، از روحانيان نيكنام و بلند آوازه آن ديار و عالمي فرزانه، فقيهي روشن بين و عارفي مبارز و مردمگرا بود. آن مرحوم به تعبير «حضرت امام خميني» -قدس الله سره الشريف- "از پرفروغ ترين چهره هاي تعهد، اخلاص، ايمان و چهره تابناك مبارزات خستگي ناپذير روحانيت روشن ضمير در دهه هاي اخير اين مرز و بوم بود." بهره مندي از محضر پرفيض پدر، اولين توفيقي بود كه نصيب آقاي خاتمي شد. دوران ابتدايي و متوسطه را در زادگاه خويش و تحت عنايت و تربيت آن مرحوم سپري كرد. بهره گيري علمي و تربيتي از حضور كسي كه حضرت امام او را "روشنفكري متدين"، "مجتهدي بزرگوار"، "از خوبان امين" و "كم نظير" خواند، در شكل گيري انديشه و منش آقاي خاتمي، تاثير بسزايي داشت.

آقاي خاتمي در سال 1340، پيش از اخذ ديپلم، به شوق تحصيل در علوم و معارف ديني، در حالي كه بخشي از مقدمات را در اردكان فرا گرفته بود، رهسپار «قم» شد. چند سال بعد در «اصفهان»، همزمان، رشته فلسفه را در دانشگاه، و سطوح عاليه را در حوزه علميه آن شهر طي كرد. از سال 1349 در دوره كارشناسي ارشد علوم تربيتي «دانشگاه تهران» به تحصيل پرداخت و پس از آن در حالي كه امكان استفاده از بورس تحصيلي دوره دكترا در خارج از كشور از سوي دانشگاه تهران برايش فراهم شده بود، به قم بازگشت و طي هفت سال، با كوشش، تمام مراحل دروس اجتهادي را گذراند. او از محضر استادان فرهيخته و آيات عظام «مرتضي حايري يزدي» در فقه، «وحيد خراساني» در اصول، «سيد موسي شبيري زنجاني» در رجال و درايه، «شهيد مرتضي مطهري» و «عبد الله جوادي آملي» در فلسفه و تني چند از عالمان و فقيهان بزرگ ديگر بهره برد و در اين ميان، در دروس خصوصي شهيد مطهري پيرامون فلسفه هگل و ماركسيسم، شركت، و درس هاي آن شهيد بزرگوار را تقرير كرد.

آقاي خاتمي در سال 1353 ازدواج كرد كه حاصل اين ازدواج، دو فرزند دختر به نام هاي «ليلا» و «نرجس» و يك پسر به نام «عماد الدين» است.

2-1- پيشينه سياسي ۩

قم از سال 1341 به بعد، كانون مبارزات و فعاليت هاي سياسي بود و مهمترين تلاش روحانيان جوان، سخنراني هاي آگاهي بخش در سراسر كشور، تهيه، تكثير و توزيع اطلاعيه ها، اعلاميه هاي سياسي و جزوه هاي انقلابي، به خصوص بيانيه ها و اطلاعيه هاي حضرت امام خميني -ره- بود. خاتمي جوان پس از ورود به قم، با شور و اشتياقي فراوان، گام در اين راه نهاد و از جمله، رابط ميان قم و زادگاهش و نيز استان يزد در اين عرصه شد.

دكتر سيد محمد خاتمي در اين تالار از خانه سنتي پدري اش واقع در صدر آباد اردكان يزد به دنيا آمد؛ خانه سنتي آيت الله سيد روح الله خاتمي، به همت فرزندان و نوادگان ابشان، تبديل به مركزي فرهنگي با نام «خانه فرهنگ خاتمي» شده است.

دو هفته نامه روز دوم؛ عكاس: سيد حسين پايدار اردكاني

در اصفهان، اين تلاش ها به تناسب زمان و موقعيت، شكل تازه اي گرفت. او از عناصر اصلي در فعاليت رسمي انجمن اسلامي دانشجويان بود كه از پرجاذبه ترين كانون هاي فكري و سياسي اصفهان محسوب مي شد و علي رغم فشار هاي ساواك، فعاليت خود را تا سال 1347 ادامه داد. علاوه بر اين، در مجموعه اي از نيرو هاي آگاه، فداكار و انقلابي شهر، به شيوه اي ديگر نيز به فعاليت پرداخت. اين مجموعه كه به صورت مخفي فعاليت مي كرد، يكي از مراكز اصلي زنده نگه داشتن چراغ مبارزه و راه و نام امام خميني -ره- در اصفهان بود. اين جريان كه فعاليت هاي مخفي و نيمه علني آن، صد ها جوان روحاني، دانشجو، دانش آموز و بازاري را در بر گرفته بود، به شدت تحت پيگرد ساواك بود؛ اما به خاطر مقاومت شگفت انگيز دستگير شدگان مومن و انقلابي آن در زير شكنجه هاي دستگاه امنيتي رژيم شاهنشاهي، برخي از نيرو هاي موثر و اصلي آن از جمله خاتمي، توانستند به تلاش هاي مبارزاتي خويش ادامه دهند. فعاليت سياسي و فكري وي در اين دوره، بيشتر بر روشنگري و حضور در تجمع ها و تشكل هاي دانشجويي و تقويت آنها متمركز بود؛ و در دوران تحصيل در تهران نيز ادامه يافت.

مرحله بعدي فعاليت هاي سياسي خاتمي، به دوران دوم اقامتش در قم بر مي گردد كه به دنبال آشنايي اش با مرحوم «حجت الاسلام و المسلمين حاج سيد احمد آقا خميني» و «حجت الاسلام و المسلمين شهيد محمد منتظري»، از سال 1353 وارد عرصه تازه اي شد. مرحوم حاج احمد آقا از محور هاي موثر مبارزه در قم و از رابط هاي امين ميان رهبري نهضت در تبعيد و نيرو هاي مبارزه در داخل كشور، از جمله در قم بود كه اين امر را با كمك تعدادي از نيرو هاي جوان و پرتلاش، از جمله آقاي خاتمي سامان مي داد.

تقريباً تمامي اعلاميه ها، بيانيه ها و جزوه هايي كه طي سال هاي 1353 تا پيروزي انقلاب در قم با امضاي «روحانيون مبارز»، «روحانيت مبارز داخل كشور»، «جمعي از طلاب» و ... منتشر شد، به قلم آقاي خاتمي تدوين مي يافت و در مخفيگاهي كه توسط مرحوم حاج احمد آقا و دوستان او در قم تدارك ديده شده بود، تكثير و با برنامه اي مشخص و حساب شده، در قم و مناطق ديگر توزيع مي گرديد. علاوه بر آن، بسياري از آثار انقلابي و روشنگر، توسط همين گروه، تهيه و منتشر مي شد؛ به عنوان نمونه مي توان به نامه «حضرت سجاد» -ع- به عالمان بي تعهد اشاره كرد كه با ترجمه آقاي خاتمي منتشر شد. كتاب «در خدمت و خيانت روشنفكران» مرحوم «جلال آل احمد» نيز به طور مخفي و براي اولين بار با مقدمه آقاي خاتمي در قم تكثير و توزيع شد.

آخرين بيانيه تفصيلي اين گروه كه به صورت نيمه مخفي نشر يافت، جزوه اي بود كه به مناسبت سالگرد قيام پانزده خرداد در سال 1357 توسط آقاي خاتمي در «آلمان» نگاشته شد و در «نجف» به وسيله مرحوم حاج احمد آقا و دوستان ديگر تكميل گرديد و در «ايران» تكثير و توزيع شد. علاوه بر اين، آقاي خاتمي از سال 1350 به بعد در زادگاه خود به شناسايي، دعوت و جهت دهي جوانان پرشور و فهيم، از جمله دانشجويان و دانش آموزان پرداخت. او طي جلسه هاي ماه مبارك رمضان و مناسبت هاي ديگر، زمينه طرح مباحث ديني و گفتگو هاي سياسي را فراهم مي كرد و همين جلسات و فعاليت ها را زمينه و وسيله آموزش ديني، سياسي و سازماندهي عده اي از بهترين نيرو هاي اردكان و منطقه مي نمود.

عكسي از مراسم نماز در موسسه روزنامه كيهان به امامت سيد محمد خاتمي در رورزي كه نخست وزير و ميهماناني ديگر از هيات دولت براي بازديد بدانجا رفته بودند؛ محمد خاتمي به دستور امام خميني و از پاييز 1359 تا پاييز 1361 سرپرست آن موسسه بود و در همان حال نماينده مردم اردكان و ميبد در مجلس اول نيز بود.

2-2- مسيوليت هاي اجرايي ۩

خاتمي پيش از انقلاب اسلامي، به پيشنهاد و اصرار شهيد مظلوم «آيت الله دكتر بهشتي»، براي تصدي امامت و رياست «مركز اسلامي هامبورگ»، رهسپار آلمان شد و در آنجا به فعاليت پرداخت. اين مركز به هنگام ورود حضرت امام -ره- به «اروپا» و پس از آن، يكي از فعال ترين كانون هاي فكري و سياسي مسلمانان و ايرانيان علاقه مند به انقلاب بود. آقاي خاتمي در اين مركز توانست به مدد آشنايي گسترده اي كه با محافل و شخصيت هاي علمي، فرهنگي و سياسي مسلمان و اروپايي به دست آورده بود، در معرفي اسلام و انقلاب، نقش موثري ايفا كند. پس از انقلاب در سال 1359 آقاي خاتمي پس از شركت در انتخابات اولين دوره مجلس شوراي اسلامي، به نمايندگي مردم اردكان و «ميبد»، برگزيده شد و از آن پس، مسيوليت هاي اجرايي تازه اي را به طور مداوم عهده دار شد.

در آبان سال 1359 به حكم حضرت امام -ره-، نماينده معظم له و سرپرست «موسسه كيهان» گرديد و از پاييز سال 1361 با راي مجلس شوراي اسلامي به عنوان «وزير فرهنگ و ارشاد اسلامي» در كابينه آقاي «مهندس موسوي» انتخاب شد و تا پايان دوره اين دولت خدمتگزار، با ايشان همكاري داشت. وي همچنين در دوران دفاع مقدس، پس از سرپرستي ستاد فرماندهي كل قوا توسط نخست وزير، معاونت فرهنگي ستاد فرماندهي كل قوا و رياست ستاد تبليغات جنگ را به عهده گرفت. آقاي خاتمي از سوي آقاي «هاشمي رفسنجاني» -رييس جمهور وقت- نيز به عنوان وزير فرهنگ و ارشاد اسلامي به مجلس معرفي و موفق به اخذ بيشترين آراي اعتماد در كابينه شد. او در مدت بيش از ده سال وزارت، توانست به فعاليت هاي فرهنگي و هنري كشور، پس از پيروزي انقلاب اسلامي، تحرك و سامان تازه اي بدهد.

خاتمي از سال 1371 به بعد، به عنوان مشاور رييس جمهور و رييس «كتابخانه ملي» به خدمت پرداخت. در ضمن، به تحقيق، تاليف و تدريس در دانشگاه ها نيز مشغول بود. در اين مدت، علاوه بر تدريس «انديشه سياسي» در دوره كارشناسي و دوره هاي كارشناسي ارشد و دكترا، به تدريس «فلسفه سياسي» و «انديشه سياسي مسلمانان» اشتغال داشته است. وي به سه زبان خارجي عربي، انگليسي و آلماني آشنايي دارد. حجت الاسلام و المسلمين خاتمي در آذر ماه 1375 با حكم مقام معظم رهبري به عضويت شوراي عالي انقلاب فرهنگي درآمد و سرانجام در دوم خرداد 1376 به رياست جمهوري برگزيده شد.

درك عميق و آگاهانه از دين و دنيا، سعه صدر در مديريت، توانايي در هدايت و اداره نيرو هاي توانمند جامعه، قدرت جمع كردن سليقه ها و روش هاي متفاوت و متنوع در خدمت به انقلاب و نظام اسلامي، از جمله موفقيت هاي آقاي خاتمي در طول دوران مسيوليت اوست؛ كسي كه امام خميني -ره- وي را "فرزند فاضل و باتقوا و متعهد خويش" ناميده اند.

2-3- آثار و نوشته ها ۩

حجت الاسلام و المسلمين سيد محمد خاتمي، علاوه بر فعاليت هاي اجرايي و سياسي، همواره دغدغه هاي علمي و فرهنگي خويش را دنبال كرده است. حاصل اين كوشش ها، ده ها مقاله و گفتار است كه بسياري از آنها در گردهمايي هاي علمي، فرهنگي و سياسي داخلي و خارجي عرضه شده و بعضاً در مجله ها و روزنامه ها نشر يافته است.

از نخستين مقاله هاي علمي او پس از پيروزي انقلاب اسلامي، گفتاري است با نگرشي نو در باب ولايت فقيه كه در نشست سراسري «اتحاديه انجمن هاي اسلامي دانشجويان اروپا» در سال 1358 ايراد گرديد و در مجله «مكتب مبارز» منتشر شد و بار ديگر در سال 1359 تحت عنوان "ولايت از آن كيست؟" در روزنامه هاي «اطلاعات» و «كيهان» منتشر شد. از آخرين آثار او نيز گفتاري است تحت عنوان "سنت، تجدد و توسعه" كه در آذر ماه 1375 در جمع استادان و فرهيختگان عرب در «دانشكده حقوق دانشگاه بيروت» ايراد شده است.

در طول اين مدت، كتاب هايي نيز از ايشان انتشار يافته است. نخستين آنها كتاب «بيم موج» است كه در سال 1371 منتشر شد و ترجمه عربي آن نيز در سال 1375 در «بيروت» چاپ گرديده است. دومين كتاب، «از دنياي شهر تا شهر دنيا» است كه سيري در انديشه سياسي غرب مي باشد و شامل مجموعه درس هايي است كه در دوره كارشناسي ارشد فلسفه در «دانشگاه علامه طباطبايي» ايراد گرديده كه در سال 1373 منتشر شده است. سومين اثر آماده انتشار وي «آيين و انديشه در كام خودكامگي» است كه سيري در انديشه سياسي مسلمانان از استقرار «پادشاهي اموي» تا اوايل قرن سيزدهم هجري است كه در دوره هاي كارشناسي ارشد «دانشگاه تربيت مدرس» تدريس شده است. "بررسي امر سياست و انديشه سياسي از 150 سال پيش به اين سو" نيز موضوع آخرين كتاب در دست تاليف وي است.

2-4- سخن پاياني ۩

به طور كلي، موضع، افكار و انديشه خاتمي در داخل كشور، از ويژگي اعتدال، ملايمت، نرمش در رويارويي با مسايل مختلف، اعتقاد به تضارب انديشه ها و بحث و گفتگو برخوردار است؛ در حالي كه موضع ايشان در برخورد با مسايل خارجي، به ويژه با شناخت ژرفي كه از غرب و ميزان هژموني ^{(1) ۞} و انديشه سلطه گرانه آن دارد، از استحكام و صلابتي متين برخوردار است؛ اما بر اين باور است كه در بحث و گفتگوي تمدن ها، بايد از آرا، انديشه و عقلانيت بهره جست.

انتظار مي رود شيوه اصلاح طلبانه نوين و روشنگرانه اي كه آقاي هاشمي رفسنجاني بنيان نهادند، تحت لواي انديشه هاي سترگ امام راحل، با كمي اصلاحات و تغييرات جزئي كه ناشي از ويژگي هاي بارز و شخصيت منحصر به فرد رياست جمهوري است، بدون نياز به تحولي بنيادين و ريشه اي، در مسير تحقق اهداف رشد و توسعه پايدار و سازندگي، تداوم يابد. و بدينسان، رياست جمهوري ايران از قلمرو «رفسنجان» به پهن دشت گسترده اردكان منتقل گرديد؛ عرصه نويني كه آهنگ تپش قلب و ريشه هاي ژرف آن در كوير ايران، آواي علم و نوگرايي را طنين انداز است.