به كوي يار فتادم به چاله گمبسي

1- شعر ۩

................................... بـه كـوي يـار فـِـتـادَم بـــه چــــالــــه گــُمْـبَـسّي ................................... ز اشـكِ ديـده اِگــَر جـَعْـده جـوده شـد غـَم نيس ................................... شـبـي تو پـُـشت و پـَسَل پيـك تو پاش در آوُردَم ................................... او روز كـه پـُـشت دِرَخ هادِرش شـدم خـَـش بود ................................... سـَـرُك كـَـشـيـدم و وَرجـِسّ و زد تـو پـوزُم و رَف ................................... ز بـار عــشـق تــو لـَـت رفـت اِسـبـُل و جـِگــَـرُم ................................... جـلالـي بـَسكي كـه سَـرت و سـاآره لـَهچه يزد ................................... ...................................	.................... ..... 1 ..... .................... ..... 2 ..... .................... ..... 3 ..... .................... ..... 4 ..... .................... ..... 5 ..... .................... ..... 6 ..... .................... ..... 7 ..... .................... ....................	................................... در ايـن مــيــونــه هَــوا رفــت بــُنــگِ غـُمْـبَــسّي ................................... بـَـچـاي مـَـحْـلـه مـيـُفـتـَـن تــو گـِـل تـَــلـَـپّــَسّي ................................... يـَهُوّ گــُذاش تــو كـُـپـُـم بــي خـيـال شـَرَپـّــَسّي ................................... مـِـجـِـس هـوا و مـيـُفـتـيـد تـو حوض دَمْــبـَـسّي ................................... هـنـوز تـو جـُفتِ گـوشـامـه صـداي تـَـرَپـّــَـسّــي ................................... شـِـكـِسـت گــُـرده و كـِـفـتــُـم ز درد دَرْغـَـسّـي ................................... دَرش بــِذار كه بـَناس طاق خراب شَه هـَوّسّـي ................................... ...................................
دكتر عبدالحسين جلاليان (جلالي)

2- تفسير شعر ۩

در اين شعر، شاعر خوش ذوق در قالب يك داستان يا خاطره، 8 اسم صوت پر كاربرد و هم وزن در لهجه يزد را به كار برده است. گمبسي، غمبسي، تلپسي، شرپسي، دمبسي، ترپسي، درغسي و هوسي همه اسم صوت هستند و نحوه كاربرد هر كدام از آن ها در شعر با يك مثال به خوبي نشان داده شده است.

2-1- بيت 1 ۩

◊ گمبسي: صداي حاصل از افتادن يك جسم بزرگ.
◊ بنگ: بانگ، صدا.
◊ غمبسي: صداي خروج ريح از بدن با شدت.

هنگام عبور از كوچه يار، چون حواسم به يار و خانه يار بود با يك صداي شديد گمبسي توي چاله افتادم. در اين هنگامه افتادن، با خروج باد از معده، صداي شديد غمبسي ايجاد شد و صداي خروج باد از بدنم به هوا رفت.

2-2- بيت 2 ۩

◊ جعده (جئده): جاده.
◊ جوده: جوي آب.
◊ تلپسي: صداي افتادن شييي در گل و لاي.

اگر در اين كوچه، با اشك هاي فراوان من جاده تبديل به جوي آب شد، نگراني و باكي نيست. در اين صورت، بچه هاي محله با صداي تلپسي در گل و لاي ايجاد شده خواهند افتاد.

2-3- بيت 3 ۩

◊ پشت و پسل (پشت و پسله): بيغوله، گوشه اي كه درست در منظر و ديد نباشد، خفيه گاه.
◊ پيك: نيشگون، ويشگون.
◊ پيك در آوردن (پيك گرفتن): نيشگون گرفتن.
◊ يهو: يك دفعه، ناگهان.
◊ كپ: لپ.
◊ شرپسي: صداي زدن كف دست به دهان، آن هنگام كه صداي شديد دهد؛ عمل و صداي سيلي جانانه.

يك شبي از شب ها، در بيغوله اي از پايش نيشگون يا ويشگون گرفتم؛ كه او هم ناگهان بدون هيچ توقف و مقدمه اي يك سيلي محكمي به لپ من زد كه صداي شديد شرپسي داد.

2-4- بيت 4 ۩

◊ او: آن.
◊ درخ: درخت.
◊ هادر شدن (هادر بودن): مواظب بودن، آماده بودن؛ هادر و بيدار بودن؛ مثلا مي گويند هادر باش يعني مواظب باش.
◊ خش: خوب، عالي، نيكو، زيبا؛ زماني خش بود يعني آن وقت عالي بود و خوش گذشت.
◊ دمبسي: صداي بم افتادن چيزي بزرگ در آب.

آن روز كه از پشت درخت مواظب حركات و رفتارش بودم بسيار خوش گذشت. مي ديدم كه به هوا مي جست و توي آب حوض مي افتاد كه صداي دمبسي مي كرد.

2-5- بيت 5 ۩

◊ سرك كشيدن: دزدكي نگاه كردن، از لاي در نگاه كردن.
◊ ورجس: برجست.
◊ پوز: لب و دهان حيوان.
◊ رف: 1- رفت؛ 2- طاقچه بلند.
◊ ترپسي: صداي زدن كف دست به دهان، آن هنگام كه صداي اندك دهد.

از پشت درخت كه كمين كرده بودم، دزدكي او را نگاه كردم كه متوجه شد و ورپريد و برجست و يك سيلي خفيفي به دهانم زد و رفت كه هنوز، صداي ترپسي آن در دو گوشم باقي مانده است.

2-6- بيت 6 ۩

◊ لت: سيلي، لطمه، تكه و پاره چيزي.
◊ اسبل (اسپل): 1- آبدان، طحال؛ 2- اسپرز.
◊ گرده: 1- پشت، دنبال؛ 2- قلوه، كليه؛ 3- در حساب آبياري مجموع شش نهر، يك گرده مي شود و «گرده» تقريباً برگردان «مجموعه» است.
◊ كفت: كتف.
◊ درغسي: صداي شكستن چوب خشك، آن هنگام كه صداي شكستن چوب بلند باشد.

به خاطر سنگيني بار عشق يارم، به طحال و جگرم لطمه وارد شد و كتف و ستون فقراتم در تحمل اين بار، با صداي شديد درغسي مانند صداي شديدي كه از شكستن چوب حاصل مي شود، شكست.

2-7- بيت 7 ۩

◊ بسكي: از زيادي، از فرط، از بس.
◊ سرت: سرد.
◊ ساآر: بي مزه، ناخوشايند، در مورد اغذيه مثل گوشت تازه يا آبگوشت و غذايي كه هنوز ناپخته است گفته مي شود.
◊ لهچه (لئچه): لهجه.
◊ در گذاشتن: بس كردن، خاموش و بي صدا شدن.
◊ بناس: بنا بر اين است، روال كار اينگونه است.
◊ هووسي: صداي آوار و خراب شدن عمارت.

جلالي! چون كه لهجه يزدي بسيار خنك و بي مزه است، شعر را تمام كن و خاموش باش چون در غير اين صورت اتفاق بدي براي تو و خواننده پيش خواهد آمد و به قول معروف درش را بگذار ورنه طاق يا سقف با صداي هووسي كه صداي تخريب ساختمان است، خراب خواهد شد.