مهرجرد، بفرويه

سنگ قبر بي بي يادگار خاتون كه در زيارتگاه خديجه خاتون در مهرجرد كه عبارات آن در متن آمده است.

ايرج افشار، كتاب يادگار هاي يزد

1- مهرجرد ۩

در باب بناي مهرجرد ^{(1) ۞}، مولف جامع مفيدي مي نويسد: "و همچنين در حوالي مدينه ميبد، ديهي ديگر احداث نموده {منظور مهرنگار، دختر انوشيروان است}، مهرجرد نام نهادند." ^{(2) ۞}

اين محل را نبايد با «مهريجرد» اشتباه كرد كه در مشرق يزد واقع و آبادي بسيار بزرگي است و عادتاً «مهريز» ناميده مي شود.

1-1- زيارت خديجه خاتون (خجه خاتون) ۩

زيارتگاهي است كه سردر ورودي آن تجديد بنا شده است و دو گلدسته بر آن الحاق كرده اند. محوطه امامزاده، نسبتاً بزرگ است و غلام گردشي در سه طرف بقعه تعبيه شده و بر سطح دروني سقف گنبد در دوره قاجاري نقاشي آب رنگ شده است. در اين زيارتگاه دو تخته سنگ قبر ديده شد كه اهميت و قدمت دارد:

1- در پيش اطاق زيارتگاه، سنگي به اندازه 32 × 46 سانتي متر بر ديوار سمت راست نصب است كه به خط نسخ بر آن، اين جمله را كنده اند: "الله اكبر. وفات خاتون مرحومه سعيده ^{(3) ۞} ستيره ^{(4) ۞} صالحه، بي بي يادگار خاتون بنت صاحب اعظم خواجه نصير الدين علي في رمضان لسنه احدي و ثلثين و ثمانمائه."

2- بر ديوار طرف دست چپ همين اطاق، سنگ نخودي رنگي به اندازه 33 × 33 سانتي متر از نوع سنگ هاي قرن ششم اين منطقه نصب است كه متاسفانه به علت تراش بد و ساييدگي، خواندن آن ميسر نشد و عكس آن هم روشن و خوانا نيفتاد.

1-2- مدرسه عتيق ۩

در قبرستان كنوني مجومرد، متصل به زيارت خدجه خاتون، خرابه قسمتي از بناي گنبددار بزرگي باقي است كه مردم محل آن را «مدرسه» معرفي كردند.

در «تاريخ جديد يزد»، اشاره به مدرسه شده است كه شرف الدين مظفر در سال هاي اوايل قرن هشتم در ميبد بنا كرد؛ بدين عبارت: "و استادان بنا را از شبانكاره به ميبد فرستاد و مدرسه عالي بنا كرد و آب در ميان مدرسه جاري گردانيد و باغ در خلف مدرسه معد ^{(5) ۞} داشت و آن را مظفريه نام كرد." ^{(6) ۞} و بسيار محتمل است اين خرابه كه به همه بنا هاي عصر آل مظفر شباهت تام دارد و به همان اسلوب بنا شده است بقاياي همان مدرسه مظفريه باشد.

1-3- كاشي مسجد جامع ۩

بالاي سردر مسجد جامع كه در بازار واقع است يك قطعه كاشي آبي رنگ مايل به سبز به اندازه 40 × 60 سانتي متر، ساخت قرن هفتم هجري، نصب است كه در حاشيه اش "قل هو الله احد، ...." و در وسطش نقش اسليمي، به طور برجسته ديده مي شود و عبارت مربوط به تاريخ آن، چنين است: "في سنه ثمان و ستين و ستمائه."

ساخت و پخت اين كاشي از نوع كاشي هايي است كه در مسجد هفتادر عقدا و مسجد چهل محراب و مسجد كوي ابوالمعالي يزد نيز هست و وصف آن را در همين سري مقالات ^{(7) ۞} مي بينيم.

در مسجد جامع بفرويه از توابع ميبد در يزد، مورخ 879 هجري قمري و كتيبه بالاي سردر آن.

ايرج افشار، كتاب يادگار هاي يزد

2- بفرويه ۩

قديم ترين اطلاع از بفرويه، شرحي است كه صاحب تاريخ جديد يزد ذيل عنوان «ذكر عمارت قريه بفرويه»، بدين شرح نوشته است:

بفرويه قريه اي معتبر بود و به واسطه ورود سيل، خراب شده و رعايا متفرق گشته بودند. جناب خواجه مشار اليه {منظور معين الدين علي ميبدي كه در يزد سمت وزارت داشته، است} بدان جانب فرمود و خواست كه تعمير نمايد. بناي قديم را قابل عمارت نيافت. بر يك طرف راه، زمين كشخوان بود و آب نزديك. بنايان شهر و ولايت را طلب فرموده، قريه اي از نو احداث كرد و آب از ميان قريه جاري گردانيد و بر دو طرف نهر، ميضا ^{(8) ۞}، بيوتات و مساجد و بساتين و حوانيت ^{(9) ۞} و حمام خوب راست كرد و رعاياي متفرق را جمع كرد و آن را موسوم كرد به «معين آباد». ^{(10) ۞}

محمد مفيد مستوفي هم در جامع مفيدي ^{(11) ۞} دو بار به وضوح تمام همين مطلب را ذكر و تاريخ 859 را سال تجديد آباداني بفرويه قيد كرده است و عباراتي دارد كه از آن بر مي آيد كه نام بفرويه را در عصر صفوي، مجدداً بر محل معين آباد استعمال كرده اند و آن عبارت اين است: "والحال به دستور پيش به بفرويه اشتهار دارد."

آثار قديمي اي كه در بفرويه ديده مي شود عبارت است از:

2-1- مسجد جامع بفرويه (مسجد حاجي ملك) ۩

مسجدي است با حياط و گرمخانه و ايوان و شبستان تابستاني. در اصلي ورودي آن واقع در خيابان حسينيه، از چوب و كنده كاري شده است. بر قسمت بالاي هر يك از لنگه هاي آن تسمه آهني كوبيده اند و بر روي دو تسمه مورد ذكر، اين عبارات كنده شده است:

◊ لنگه راست:

الله، محمد، علي، حسن، حسين.

................................... در مـسجد به هرزه باز مكن ................................... تكيه گاه تو است خانه حق ................................... ...................................	.................... ..... 1 ..... .................... ..... 2 ..... .................... ....................	................................... چون در آنـي بجز نـماز مكن ................................... بــاري ×خوانده نشد× مكن ................................... ...................................

تحريراً في غره محرم الحرام، سنه تسع و سبعين و ثمان مائه. خداش بيامرزاد كه بگويد خداش بيامرزاد. عمل قطال شرقال حداد بفرويي.

◊ لنگه چپ:

دوازده امام و عبارت "كتب شهاب الدين شرقال حداد."

مسجد داراي در كوچك ديگري است كه در كوچه منشعب از خيابان واقع است. اين در چوبكاري و آلت سازي شده بوده است اما فعلاً قاب سازي هاي كتيبه فوقاني آن باقي است.

بر بالاي اين در، كتيبه اي به كاشي معرق ديده مي شود كه قسمت دست راست آن از ميان رفته است و آنچه به جا مانده و قابل قرائت است بدين عبارت است: "... المهتدين، كتبه فخر الدين في 866."

2-2- زيارتگاه پير بفرو ۩

زيارتگاهي است تقريباً مخروبه كه در بهمن 1345، مقدمات تعمير آن را فراهم كرده بودند. اين زيارتگاه در دو كيلومتري مركز بفرويه در ميان كشتزار ها قرار دارد و مجموعه اي از پنج اطاق و يك پيش اطاق است و گنبد كوچكي دارد.

هيچ اثر يا شيئ تاريخي در آن ديده نشد.