مهرجرد، بفرويه |
|
خلاصه: سيري كوتاه در تاريخ و جغرافياي مهرجرد و بفروييه از توابع ميبد و بررسي آثار باستاني و بنا هاي تاريخي آنها. كلمات كليدي: زيارتگاه خديجه خاتون، مدرسه عتيق، مسجد جامع مهرجرد، مسجد جامع بفرويه، مسجد حاجي ملك، زيارتگاه پير بفرو، مهرجرد، بفرويه، ميبد، يزد. |
|
كتاب: يادگارهاي يزد تعداد جلد: 2 مجلد در 3 تجليد نويسنده: ايرج افشار ناشر: انجمن آثار و مفاخر فرهنگي، تهران |
|
ايرج افشار ايرج افشار در تهران و با عشق به سرزمين مادر و پدريش يزد و در خانداني اهل ادب و سياست متولد شد. نام پدرش محمود و نام مادرش نصرت است. او درس را از دبستان زرتشتيان آغاز و سپس در مدرسه شاهپور و دبيرستان فيروز بهرام ادامه داد و در انجام وارد دانشكده حقوق دانشگاه تهران شد. وي از ذخاير ادبي و علمي ايران شمرده مي شود و در فن كتابشناسي و كتابداري بي مانند است. او در زمينه ايرانشناسي و كتابشناسي تحقيق، مقالات و آثار فراواني دارد. عنوان پاره اي از مشاغل و سمت ها و فعاليت هاي وي بدين قرار است: رياست كتابخانه و مركز اسناد ملي، استاد دانشكده علوم اجتماعي، دانشكده علوم انساني و دانشكده علوم تربيتي دانشگاه تهران، استاد دانشگاه برن سوييس، رياست مركز تحقيق ايرانشناسي دانشگاه تهران، بنيان گذار مجله فرهنگ ايران زمين، عضو هيات انتخاب كتاب، عضو كميته جايزه كتاب سال، عضو انجمن كتابداران ايران، عضو هيات اجرايي انجمن تاريخ، همكاري با مجله جهان نو، مدير داخلي مجله آينده، سردبير مجله مهر، سردبير مجله سخن، مدير مجله كتاب هاي ماه، همكاري در تاسيس كلوب كتاب، مدير و سردبير مجله راهنماي كتاب، فهرست نگاري مجموعه كتاب هاي فارسي چاپي دانشگاه هاروارد و كتابخانه ملي اتريش و ... همچنين از فعاليت هاي اوست انتشار آثاري چون: نثر فارسي معاصر، يادداشت هاي قزويني، يادگار هاي يزد، تاريخ يزد، تاريخ جديد يزد، راهنماي تحقيقات ايران، نامه هاي قزويني به تقي زاده، واژه نامه يزدي، كتابشناسي فهرست هاي نسخه هاي خطي فارسي، يزدنامه، كتابشناسي فردوسي، كتابخانه هاي ايران، فهرست نامه كتابشناس هاي ايران، سير كتاب در ايران، شاهنامه از خطي تا چاپي، صحافي سنتي، فهرست مقالات فارسي، پژوهش هاي ايرانشناسي نامواره دكتر محمود افشار، رياض الفردوس خاني، فرهنگ ايران زمين، نامه هاي تهران، گلگشت در وطن سفرنامچه، فهرست دستنويس هاي فارسي در كتابخانه ملي اتريش و آرشيو دولتي اتريش در وين و ... |
|
|
|
سنگ قبر بي بي يادگار خاتون كه در زيارتگاه خديجه خاتون در مهرجرد كه عبارات آن در متن آمده است. ايرج افشار، كتاب يادگار هاي يزد
1- مهرجرد ۩
در باب بناي مهرجرد (1) ۞، مولف جامع مفيدي مي نويسد: "و همچنين در حوالي مدينه ميبد، ديهي ديگر احداث نموده {منظور مهرنگار، دختر انوشيروان است}، مهرجرد نام نهادند." (2) ۞
اين محل را نبايد با «مهريجرد» اشتباه كرد كه در مشرق يزد واقع و آبادي بسيار بزرگي است و عادتاً «مهريز» ناميده مي شود.
1-1- زيارت خديجه خاتون (خجه خاتون) ۩
زيارتگاهي است كه سردر ورودي آن تجديد بنا شده است و دو گلدسته بر آن الحاق كرده اند. محوطه امامزاده، نسبتاً بزرگ است و غلام گردشي در سه طرف بقعه تعبيه شده و بر سطح دروني سقف گنبد در دوره قاجاري نقاشي آب رنگ شده است. در اين زيارتگاه دو تخته سنگ قبر ديده شد كه اهميت و قدمت دارد:
1- در پيش اطاق زيارتگاه، سنگي به اندازه 32 × 46 سانتي متر بر ديوار سمت راست نصب است كه به خط نسخ بر آن، اين جمله را كنده اند: "الله اكبر. وفات خاتون مرحومه سعيده (3) ۞ ستيره (4) ۞ صالحه، بي بي يادگار خاتون بنت صاحب اعظم خواجه نصير الدين علي في رمضان لسنه احدي و ثلثين و ثمانمائه."
2- بر ديوار طرف دست چپ همين اطاق، سنگ نخودي رنگي به اندازه 33 × 33 سانتي متر از نوع سنگ هاي قرن ششم اين منطقه نصب است كه متاسفانه به علت تراش بد و ساييدگي، خواندن آن ميسر نشد و عكس آن هم روشن و خوانا نيفتاد.
|
نماي قسمتي از گچ بري زيارتگاه خديجه خاتون يا خجه خاتون در مهرجرد از توابع ميبد در يزد. محسني، كتاب يادگار هاي يزد |
1-2- مدرسه عتيق ۩
در قبرستان كنوني مجومرد، متصل به زيارت خدجه خاتون، خرابه قسمتي از بناي گنبددار بزرگي باقي است كه مردم محل آن را «مدرسه» معرفي كردند.
در «تاريخ جديد يزد»، اشاره به مدرسه شده است كه شرف الدين مظفر در سال هاي اوايل قرن هشتم در ميبد بنا كرد؛ بدين عبارت: "و استادان بنا را از شبانكاره به ميبد فرستاد و مدرسه عالي بنا كرد و آب در ميان مدرسه جاري گردانيد و باغ در خلف مدرسه معد (5) ۞ داشت و آن را مظفريه نام كرد." (6) ۞ و بسيار محتمل است اين خرابه كه به همه بنا هاي عصر آل مظفر شباهت تام دارد و به همان اسلوب بنا شده است بقاياي همان مدرسه مظفريه باشد.
|
نماي قسمتي از مدرسه عتيق در مهرجرد از توابع ميبد در يزد. ايرج افشار، كتاب يادگار هاي يزد |
1-3- كاشي مسجد جامع ۩
بالاي سردر مسجد جامع كه در بازار واقع است يك قطعه كاشي آبي رنگ مايل به سبز به اندازه 40 × 60 سانتي متر، ساخت قرن هفتم هجري، نصب است كه در حاشيه اش "قل هو الله احد، ...." و در وسطش نقش اسليمي، به طور برجسته ديده مي شود و عبارت مربوط به تاريخ آن، چنين است: "في سنه ثمان و ستين و ستمائه."
ساخت و پخت اين كاشي از نوع كاشي هايي است كه در مسجد هفتادر عقدا و مسجد چهل محراب و مسجد كوي ابوالمعالي يزد نيز هست و وصف آن را در همين سري مقالات (7) ۞ مي بينيم.
|
در مسجد جامع بفرويه از توابع ميبد در يزد، مورخ 879 هجري قمري و كتيبه بالاي سردر آن. ايرج افشار، كتاب يادگار هاي يزد
2- بفرويه ۩
قديم ترين اطلاع از بفرويه، شرحي است كه صاحب تاريخ جديد يزد ذيل عنوان «ذكر عمارت قريه بفرويه»، بدين شرح نوشته است:
بفرويه قريه اي معتبر بود و به واسطه ورود سيل، خراب شده و رعايا متفرق گشته بودند. جناب خواجه مشار اليه {منظور معين الدين علي ميبدي كه در يزد سمت وزارت داشته، است} بدان جانب فرمود و خواست كه تعمير نمايد. بناي قديم را قابل عمارت نيافت. بر يك طرف راه، زمين كشخوان بود و آب نزديك. بنايان شهر و ولايت را طلب فرموده، قريه اي از نو احداث كرد و آب از ميان قريه جاري گردانيد و بر دو طرف نهر، ميضا (8) ۞، بيوتات و مساجد و بساتين و حوانيت (9) ۞ و حمام خوب راست كرد و رعاياي متفرق را جمع كرد و آن را موسوم كرد به «معين آباد». (10) ۞
محمد مفيد مستوفي هم در جامع مفيدي (11) ۞ دو بار به وضوح تمام همين مطلب را ذكر و تاريخ 859 را سال تجديد آباداني بفرويه قيد كرده است و عباراتي دارد كه از آن بر مي آيد كه نام بفرويه را در عصر صفوي، مجدداً بر محل معين آباد استعمال كرده اند و آن عبارت اين است: "والحال به دستور پيش به بفرويه اشتهار دارد."
آثار قديمي اي كه در بفرويه ديده مي شود عبارت است از:
2-1- مسجد جامع بفرويه (مسجد حاجي ملك) ۩
مسجدي است با حياط و گرمخانه و ايوان و شبستان تابستاني. در اصلي ورودي آن واقع در خيابان حسينيه، از چوب و كنده كاري شده است. بر قسمت بالاي هر يك از لنگه هاي آن تسمه آهني كوبيده اند و بر روي دو تسمه مورد ذكر، اين عبارات كنده شده است:
◊ لنگه راست:
الله، محمد، علي، حسن، حسين.
|
| ...................................در مـسجد به هرزه باز مكن ...................................تكيه گاه تو است خانه حق ...................................................................... | ......................... 1 .............................. 2 ............................................. | ...................................چون در آنـي بجز نـماز مكن ...................................بــاري ×خوانده نشد× مكن ...................................................................... | |
|
تحريراً في غره محرم الحرام، سنه تسع و سبعين و ثمان مائه. خداش بيامرزاد كه بگويد خداش بيامرزاد. عمل قطال شرقال حداد بفرويي.
◊ لنگه چپ:
دوازده امام و عبارت "كتب شهاب الدين شرقال حداد."
مسجد داراي در كوچك ديگري است كه در كوچه منشعب از خيابان واقع است. اين در چوبكاري و آلت سازي شده بوده است اما فعلاً قاب سازي هاي كتيبه فوقاني آن باقي است.
بر بالاي اين در، كتيبه اي به كاشي معرق ديده مي شود كه قسمت دست راست آن از ميان رفته است و آنچه به جا مانده و قابل قرائت است بدين عبارت است: "... المهتدين، كتبه فخر الدين في 866."
2-2- زيارتگاه پير بفرو ۩
زيارتگاهي است تقريباً مخروبه كه در بهمن 1345، مقدمات تعمير آن را فراهم كرده بودند. اين زيارتگاه در دو كيلومتري مركز بفرويه در ميان كشتزار ها قرار دارد و مجموعه اي از پنج اطاق و يك پيش اطاق است و گنبد كوچكي دارد.
هيچ اثر يا شيئ تاريخي در آن ديده نشد. |
|
كتاب يادگار هاي يزد اين كتاب گرانسنگ اثر ايرج افشار و در 2 جلد و 3 تجليد و بيش از 2000 صفحه شامل شرح حال و توصيف آثار و ابنيه مختلف يزد مي باشد. مولف پس از بيم از وضع رو به نابودي آثار و ابنيه تاريخي يزد و احساس خطر از جانب نوسازان هوسباز و از سوي ديگر سوداگران و عتيقه بازان، با عشقي خستگي ناپذير به سرزمين مادري به اميد ثبت و ضبط بقاياي آثار به وسيله نقل مطالب و چاپ عكس و اندازه و نقشه آنها با هدف حفظ و نگاهداري از آنها و اينكه آيندگان بدانند اين آثار و ابنيه چه و در كجا بوده اند، دست به سفر هاي متعددي مي زند و تقريباً از تمام آبادي هاي مهم استان و آثار و ابنيه اشان بازديد مي كند و در آخر دست به تاليف اين كتاب مي زند. جلد اول يادگار هاي يزد نام «خاك يزد» حاوي اطلاعات مربوط به آثار و ابنه قديمي نواحي مختلف استان و خارج از شهر يزد است كه شامل بخش هاي عقدا، اطراف عقدا، اردكان، ميبد و آبادي هاي آن، رستاق، خضر آباد (ندوشن و كذاب)، رباطات، بافق و بهاباد، مهريجرد (مهريز)، پشتكوه، گاريزات، هرات و مروست، ابرقو و مضافات، پيشكوه و ميانكوه مي باشد. جلد دوم مربوط به آثار و ابنيه شهر يزد مي باشد كه به دو قسمت اصلي دوره شهر و شهر يزد تقسيم شده است. قسمت اول يا قسمت دوره شهر شامل بخش هاي كفله مرز، ارنوا (ابرند آباد)، حاجي آباد، محمود آباد (مردوا)، كثه (كثنو و كهنويه)، رحيم آباد، مرياباد (مريم آباد)، يعقوبي، محمد آباد چاهوك، دهنو، فتح آباد، سيد ميرزا، رحمت آباد، نجف آباد، آبشاهي (نعيم آباد)، خرمشا (خرمشاه) و اهرستان (ارسون) مي باشد. قسمت دوم يا شهر يزد شامل بخش هاي مساجد بزرگ و معروف، مسجد هاي كوچك يا محله اي، مساجد ديگر يزد، مزارات و مقابر و بقاع، مدارس، آب انبار ها، دروازه ها و حصار ها و خندق ها و برج ها و قلعه ها، ميدان ها و لرد ها، خانه هاي قديمي، باغ ها، حسينيه ها، سقا ها و پاياب ها، آسيا ها، قيصريه ها و بازار ها و بازرچه ها، كاروانسرا ها، حمام ها، كوچه ها، محله ها، آثار ديگر اسلامي، قنوات و آثار و ابنيه زرتشتي مي باشد. |
|
|
|
ديدگاه هاي خوانندگان درباره اين مقاله: | 2 ديدگاه واپسين از 2 ديدگاه |
با بهترين درودها،فرتور مدرسه بيشتر به آتشگاه شبيه است تا مدرسه!با سپاس 3/8/2015 7:41:13 PM
پوريا شكري | pour...@yahoo.com |
سلام خدمت مدير سايت امكانش براي شما هست كه عكس كاشي مسجد جامع مهرجرد را در اختيارم بگذاريد ممنونم.
6/5/2015 5:55:39 AM |
|
هنگام چاپ: 1/25/2008 4:20:18 PM | امتياز: 5 از 5 در 4 راي | شمار بازديد: 34162 | شمار ديدگاه: 2 |
|
|