ده آباد، خانقاه، ركن آباد |
|
خلاصه: سيري كوتاه در تاريخ و جغرافياي آبادي هاي ده آباد، خانقاه و ركن آباد از توابع ميبد و بررسي آثار باستاني و بنا هاي تاريخي آنها. كلمات كليدي: ده آباد، خانقاه، ركن آباد، ميبد، يزد. |
|
كتاب: يادگارهاي يزد تعداد جلد: 2 مجلد در 3 تجليد نويسنده: ايرج افشار ناشر: انجمن آثار و مفاخر فرهنگي، تهران |
|
ايرج افشار ايرج افشار در تهران و با عشق به سرزمين مادر و پدريش يزد و در خانداني اهل ادب و سياست متولد شد. نام پدرش محمود و نام مادرش نصرت است. او درس را از دبستان زرتشتيان آغاز و سپس در مدرسه شاهپور و دبيرستان فيروز بهرام ادامه داد و در انجام وارد دانشكده حقوق دانشگاه تهران شد. وي از ذخاير ادبي و علمي ايران شمرده مي شود و در فن كتابشناسي و كتابداري بي مانند است. او در زمينه ايرانشناسي و كتابشناسي تحقيق، مقالات و آثار فراواني دارد. عنوان پاره اي از مشاغل و سمت ها و فعاليت هاي وي بدين قرار است: رياست كتابخانه و مركز اسناد ملي، استاد دانشكده علوم اجتماعي، دانشكده علوم انساني و دانشكده علوم تربيتي دانشگاه تهران، استاد دانشگاه برن سوييس، رياست مركز تحقيق ايرانشناسي دانشگاه تهران، بنيان گذار مجله فرهنگ ايران زمين، عضو هيات انتخاب كتاب، عضو كميته جايزه كتاب سال، عضو انجمن كتابداران ايران، عضو هيات اجرايي انجمن تاريخ، همكاري با مجله جهان نو، مدير داخلي مجله آينده، سردبير مجله مهر، سردبير مجله سخن، مدير مجله كتاب هاي ماه، همكاري در تاسيس كلوب كتاب، مدير و سردبير مجله راهنماي كتاب، فهرست نگاري مجموعه كتاب هاي فارسي چاپي دانشگاه هاروارد و كتابخانه ملي اتريش و ... همچنين از فعاليت هاي اوست انتشار آثاري چون: نثر فارسي معاصر، يادداشت هاي قزويني، يادگار هاي يزد، تاريخ يزد، تاريخ جديد يزد، راهنماي تحقيقات ايران، نامه هاي قزويني به تقي زاده، واژه نامه يزدي، كتابشناسي فهرست هاي نسخه هاي خطي فارسي، يزدنامه، كتابشناسي فردوسي، كتابخانه هاي ايران، فهرست نامه كتابشناس هاي ايران، سير كتاب در ايران، شاهنامه از خطي تا چاپي، صحافي سنتي، فهرست مقالات فارسي، پژوهش هاي ايرانشناسي نامواره دكتر محمود افشار، رياض الفردوس خاني، فرهنگ ايران زمين، نامه هاي تهران، گلگشت در وطن سفرنامچه، فهرست دستنويس هاي فارسي در كتابخانه ملي اتريش و آرشيو دولتي اتريش در وين و ... |
|
|
1- ده آباد ۩
ده آبادي كه در تواريخ يزد ذكرش آمده، از جمله در جامع الخيرات (1) ۞، آبادي قديمي اي نزديك يزد بوده است و نبايد موجب اشتباه با ده آباد (2) ۞ ميبد بشود كه در فرهنگ جغرافيايي ايران به نام «ده آب» ياد شده و اينجا مورد ذكر ماست.
آثاري كه در اين آبادي ديده شد، بدين شرح است:
1-1- سنگ وقفنامه مورخ 1190 ۩
در حسينيه بزرگ، بر بالاي مدخل آب انبار، تخته سنگي نصب و متن وقفنامه اي بر آن نقر شده است و حكايت از وقف مبالغي آب و ملك توسط حاجي محمد بيك ده آبادي در رجب 1190 مي كند؛ داير بر اينكه منافع و عوايد حاصله را صرف تهيه «نان هزار و يك» به منظور اطعام مردم و روغن چراغ مسجد كنند.
1-2- مسجد محله بالا ۩
مسجد عادي كوچكي است كه بر در ورودي چوبي آن اين عبارات را نقر كرده اند: "وقف نمود خير الحاج ملا حسين، اين مسجد جديد البناي خود در محله علياي قريه ده آباد يزد، في 15 شهر رمضان سنه 1272 (3) ۞."
1-3- آب انبار حاجي كريم ۩
آب انبار حاجي كريم در جوار مسجد محله بالا بنا شده است و سنگ تاريخ منظومي مورخ 1184 هجري دارد، با اين ابيات:
|
| ...................................حـــاجــي والا گــهـــر حــاجــي كريم ...................................يـزد بـودي جـسم بـي جان در جهان ...................................غـرق بحر جــود و احـسـان وي است ...................................يــــزد ار شـــد طـــالـــع اخـــتـــر بلند ...................................ســـاخـت در يــزد آب انــبــاري كز آن ...................................زنــده و جـاويــد گــردد هـمــچـو خضر ...................................چــشـمـه حـيـوان كــه از مـردم نهان ...................................الـغــرض چــون يــافــت اتــمـام از آن ...................................خـواسـت تـاريـخش نقي از پير عقل ...................................................................... | ......................... 1 .............................. 2 .............................. 3 .............................. 4 .............................. 5 .............................. 6 .............................. 7 .............................. 8 .............................. 9 ............................................. | ...................................آنــكــه بـنــدد گـوهــرش زيــور به يزد ...................................آن جــهــان جـــان نـبــودي گـر به يزد ...................................هر كـه هـست از كهتر و مهتر به يزد ...................................از طــلــوع آن بـــلــنــد اخــتــر به يزد ...................................تـشـنه كامان را شـود لـب تـر به يزد ...................................گـر خــورد زيــن آب اسـكـنــدر به يزد ...................................بـــود در ظـلمـات، بــر زد ســر به يزد ...................................گـــشــت پــيــدا كـــوثــر ديــگر به يزد ...................................عـقل گـفـتـا شــد عـيـان كوثر به يزد ...................................................................... | |
|
1-4- مسجد محله آسياب (ده نو يا دهنو) ۩
مسجدي است به كلي ويرانه كه منحصراً ستون هاي شبستان و جرز هاي آن به جا مانده است؛ و آثار ديگر آن بدين شرح معرفي مي شود:
1- در اين مسجد، نصف يك سنگ قبر از مرمر به اندازه 36 × 50 سانتي متر افتاده است كه بر اطرافش چهارده معصوم و در وسطش عبارت زير را با خط خوش نسخ، نقر كرده اند:
وصل في ×خوانده نشده× الي جوار ربه المولي، الامام المعظم السعيد الكامل المفخم الحميد، خلف المشايخ المتورعين (4) ۞ ××× المله و الدين، عمر بن الشيخ المكرم، منبع ×شكسته× الاكرم ×شكسته×.
خط و سنگ با آثار قرن هشتم مشابهت دارد.
2- در مدخل مسجد، در يك لنگه چوبي از هم در رفته اي نصب شده كه بر كتيبه آن به نسخ خوش نوشته است: "علي ولي الله حقاً حقا. مهادين {يا مهادتن يا مهادبن يا مهادثن ؟} بن رييس محمد ده آبادي به تاريخ 24 شهر شوال 974 (5) ۞."
اهل محل گفتند كه اين در، متعلق به مسجد جامع ده بوده است كه به مناسبت تجديد بنا، در آن را به مسجد خرابه محله آسياب نقل كرده اند.
2- خانقاه ۩
ظاهراً نام اين آبادي، بازمانده از يكي از خانقاه هايي است كه امير ركن الدين قاضي (6) ۞ يا شيخ تقي الدين دادا (7) ۞ در ميبد و طبعاً در محل مورد معرفي بر پا داشته بودند.
2-1- مقبره شيخ محمد ۩
بقعه اي است گلين و كوچك كه در آن، صورت سه قبر ديده مي شود و دو سنگ قبر قديمي در آنجا هست، بدين شرح:
1- بر بالاي سر يكي از سه قبر، سنگ قبري به اندازه 30 × 50 سانتي متر نصب است و به خط نسخ خوش بر آن خوانده مي شود كه:
هو الله القديم الباقي. قال النبي صلي الله عليه و آله و سلم: "المومن حي في الدارين، فرغ عن محن الدنيا الدني و وصل الي مغفرة الغفور الغني." العبد الضعيف المحتاج الي رحمة الله الاحد، علي بن محفوظ بن محمد، في شهر شوال لسنه ثلاث و تسعين و سبع مائه.
2- يك تخته سنگ قبر سفيد رنگ به اندازه 44 × 65 سانتي متر كه از قسمت سر، مثلثي شكل است و بر آن، خطوط كوفي نقر شده است كه به طور آزاد در كناره بقعه مزبور افتاده و ساييدگي و شكستگي در آن روي آورده است. از عبارات منقور بر آن چند كلمه خوانده ام: "××× فاطمه ××× توفيت ××× ذي القعده سنة ××× و ستين و اربع مائه."
|
سنگ هاي قبر موجود در مقبره شيخ محمد در خانقاه از توابع ميبد در يزد. عكس راست: سنگ قبر علي بن محفوظ، متوفي در 793 هجري قمري كه عبارات آن در متن آمده است. عكس چپ: سنگ قبر مورخ 462 هجري قمري با خط كوفي كه چندين كلمه از عبارات آن در متن آمده است. ايرج افشار، كتاب يادگار هاي يزد |
3- ركن آباد ۩
از آبادي هاي قديم ميبد است و در هفده كيلومتري اردكان قرار دارد.
3-1- مسجد جامع محله عليا ۩
مسجدي است با حياط و گرمخانه و ايوان تابستاني و گنبدي كه بر آن قرار دارد. بر ديوار بالاي محراب ايوان، تخته سنگ مرمري به اندازه 28 × 37 سانتي متر نصب است كه بر آن دوازده امام نقر شده و مورخ سال 927 هجري (8) ۞ است.
در وسط سقف گنبد، يك بشقاب سفالي آبي، منقش به نقش ستاره و گل چسبانده اند.
3-2- مسجد توده ۩
مسجد كوچكي است كه بالاي سردر ورودي آن تخته سنگ 21 × 37 سانتي متري اي با اين اشعار كه نشان دهنده تاريخ 1237 مي باشد، نصب است:
هو الباقر
|
| ...................................چــو ابـراهـيـم ايـن مسـجد بنا كرد ...................................خــــلــيــل او را ××××××××××× ...................................بـــــــراي يـــــــادگــــــاري در زمــانه ...................................ز شــــادي بــــاقـــيـــات صــالحاتي ...................................پـــي تــــاريــــخ آن صــــادق بـگفتا ...................................................................... | ......................... 10 .............................. 11 .............................. 12 .............................. 13 .............................. 14 ............................................. | ...................................بــر آمــد از خــــدا و خـلـق تـحسين ...................................بــــه جــــان زد ××××× آل يـاسين ...................................چـو فـرزنـدي نـبــودش بــود غمگين ...................................مـهـيـا كـرد و آنــگـه يـافــت تـسكين ...................................دو صــد بـا سـبـعـه و الــف و ثـلاثين ...................................................................... | |
|
3-3- آب انبار توده ۩
توسط محمد بن حيدر در سال 1039، متصل به مسجد توده ساخته شده و سنگ تاريخي سياه و مستطيل كه اطرافش دوازده امام نقر شده، بر مدخل آن نصب است. ماده تاريخ منظوم آن به شرح زير نقل مي شود:
هو الباقي
|
| ...................................از بـهر رضـاي حـق چنين مصنعه اي ...................................تـا آنـكـه بـنـوشــنـد مـسـلـمانان آب ...................................فـرض اسـت به ما كه بـهر آمرزش او ...................................در سـال هـزار و سـي و نه كرد تمام ...................................................................... | ......................... 15 .............................. 16 .............................. 17 .............................. 18 ............................................. | ...................................كـردسـت بـــنـــا مــحـمـد بـــن حيدر ...................................از يـاد حـسين خـسـتـه تـشـنه جگر ...................................خوانيم به صدق، فاتحه شام و سحر ...................................ايــن مــصـنـعــه را ز هــجــرت پيغمبر ...................................................................... | |
|
3-4- سنگ قبري از سال 1220 ۩
در قبرستان ركن آباد، سنگ قبري از مرمر، مربوط به حسين نامي، متوفي در آخر جمادي الثاني 1220 (9) ۞ ديده شد كه خط خوش آن از اسمعيل بن ابي الحسن موسوي عريضي است. چون افراد اين خاندان در تاريخ يزد نامشان مكرر به ميان مي آيد، از لحاظ تدوين شجره آنان به ضبط مشخصات اين سنگ مبادرت شد. قطعه ماده تاريخ، چهارده بيت است و سه بيت آن به طور نمونه نقل مي شود:
|
| ...................................چه شورش است كه شورش به خلق عالم شد ...................................سمي (10) ۞ شـاه شهيدان، حـسين تـشنـه جگر ...................................نـــتـــيـــجــــه اي ز وزيـــــــر مـــــمـــــالـــــك ايران ...................................................................... | ......................... 19 .............................. 20 .............................. 21 ............................................. | ...................................چـــه زاري اســـت كــه زاري بـــه نـــوع آدم شد ...................................كـــه او ز اهــــل شـــرف در شـــرف مــقــدم شد ...................................كـــه در نـــتـــيـــجـــه جـــود و كــرم مـسلم شد ...................................................................... | |
|
3-5- بقعه حافظ جمال ۩
بر كنار قبرستان ده، بقاياي بنايي ديده مي شود كه مورد احترام و محل روشن كردن شمع و به «چهل دختران» مشهور است؛ اما آثار قبري فعلاً در آن ديده نمي شود. بنا از ابنيه قرون نهم و دهم مي نمايد.
3-6- خانه خانمي ۩
بنايي است مفصل از دوران قاجاري كه از لحاظ سبك ساختمان و بادگير بلند، جالب توجه و بسيار خوش طرح اما به كلي متروك و رو به ويراني است. محل وقوع اين خانه در كنار آبادي و به «صحراي وزير» شهرت دارد.
|
نماي خانه خانمي مربوط به دوران قاجار در صحراي وزير ركن آباد از توابع ميبد در يزد. ايرج افشار، كتاب يادگار هاي يزد |
3-7- قلعه ركن آباد ۩
قلعه بزرگ ده كه متروك مانده و ريگ آن را در بر گرفته است، از لحاظ قلعه هاي گلين دشتي و طرز بنا هاي داخل آن، قابل توجه است.
|
نماي قلعه گلين و دشتي ركن آباد از توابع ميبد در يزد. ايرج افشار، كتاب يادگار هاي يزد |
|
|
كتاب يادگار هاي يزد اين كتاب گرانسنگ اثر ايرج افشار و در 2 جلد و 3 تجليد و بيش از 2000 صفحه شامل شرح حال و توصيف آثار و ابنيه مختلف يزد مي باشد. مولف پس از بيم از وضع رو به نابودي آثار و ابنيه تاريخي يزد و احساس خطر از جانب نوسازان هوسباز و از سوي ديگر سوداگران و عتيقه بازان، با عشقي خستگي ناپذير به سرزمين مادري به اميد ثبت و ضبط بقاياي آثار به وسيله نقل مطالب و چاپ عكس و اندازه و نقشه آنها با هدف حفظ و نگاهداري از آنها و اينكه آيندگان بدانند اين آثار و ابنيه چه و در كجا بوده اند، دست به سفر هاي متعددي مي زند و تقريباً از تمام آبادي هاي مهم استان و آثار و ابنيه اشان بازديد مي كند و در آخر دست به تاليف اين كتاب مي زند. جلد اول يادگار هاي يزد نام «خاك يزد» حاوي اطلاعات مربوط به آثار و ابنه قديمي نواحي مختلف استان و خارج از شهر يزد است كه شامل بخش هاي عقدا، اطراف عقدا، اردكان، ميبد و آبادي هاي آن، رستاق، خضر آباد (ندوشن و كذاب)، رباطات، بافق و بهاباد، مهريجرد (مهريز)، پشتكوه، گاريزات، هرات و مروست، ابرقو و مضافات، پيشكوه و ميانكوه مي باشد. جلد دوم مربوط به آثار و ابنيه شهر يزد مي باشد كه به دو قسمت اصلي دوره شهر و شهر يزد تقسيم شده است. قسمت اول يا قسمت دوره شهر شامل بخش هاي كفله مرز، ارنوا (ابرند آباد)، حاجي آباد، محمود آباد (مردوا)، كثه (كثنو و كهنويه)، رحيم آباد، مرياباد (مريم آباد)، يعقوبي، محمد آباد چاهوك، دهنو، فتح آباد، سيد ميرزا، رحمت آباد، نجف آباد، آبشاهي (نعيم آباد)، خرمشا (خرمشاه) و اهرستان (ارسون) مي باشد. قسمت دوم يا شهر يزد شامل بخش هاي مساجد بزرگ و معروف، مسجد هاي كوچك يا محله اي، مساجد ديگر يزد، مزارات و مقابر و بقاع، مدارس، آب انبار ها، دروازه ها و حصار ها و خندق ها و برج ها و قلعه ها، ميدان ها و لرد ها، خانه هاي قديمي، باغ ها، حسينيه ها، سقا ها و پاياب ها، آسيا ها، قيصريه ها و بازار ها و بازرچه ها، كاروانسرا ها، حمام ها، كوچه ها، محله ها، آثار ديگر اسلامي، قنوات و آثار و ابنيه زرتشتي مي باشد. |
|
|
|
ديدگاه هاي خوانندگان درباره اين مقاله: | 1 ديدگاه واپسين از 1 ديدگاه |
م_شيرغلامي | mshi...@yahoo.com |
عالي است ميخواستم بدانم عكس مال چه سالي است؟ 2/15/2009 4:07:27 PM |
|
هنگام چاپ: 2/14/2008 2:41:51 AM | امتياز: 4.83 از 5 در 6 راي | شمار بازديد: 33304 | شمار ديدگاه: 1 |
|
|